ΑΦΙΕΡΩΜΑ στον Γιάννη Ξενάκη

Το σύμπαν του Γιάννη Ξενάκη
της Ν. ΚΟΝΤΡΑΡΟΥ-ΡΑΣΣΙΑ (Ελευθεροτυπία 11-9-09)

«Οι σύγχρονες μουσικές εκφράσεις της εποχής μας, από την avant-garde μέχρι τη λαϊκή (popular) μουσική και τα πολυμέσα, δεν μπορούν να παραβλέψουν τις μεγαλειώδεις "ιερουργίες" του Ξενάκη σε ιστορικούς τόπους, όπου το μουσικό έργο του συναντήθηκε με το μεγάλο κοινό (Πολύτοπα), ούτε τα Ηχητικά Σύμπαντα που δημιούργησε πολλά χρόνια πριν».

Ο Γιάννης Ξενάκης των Ελλήνων, των Γάλλων, των μαθηματικών, της μουσικής, της φιλοσοφίας, του σύμπαντος. Σε αυτόν τον ξεχωριστό άνθρωπο είναι αφιερωμένο το ντοκιμαντέρ «Charisma Χ» της Εφης Ξηρού, που έχει αρχίσει να προβάλλεται από τις 15 Σεπτεμβρίου (μέχρι 10 Οκτωβρίου) στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (Ωδείο Αθηνών, Βασ. Γεωργίου 17 και Ρηγίλλης) στο πλαίσιο του δεύτερου μέρους του αφιερώματος στον Ξενάκη. Η ίδια τον γνώρισε μέσα από τα κείμενά του για τη μουσική και την αρχιτεκτονική, όταν ακόμη σπούδαζε αρχιτεκτονική στη Φλωρεντία. Η προσωπική γνωριμία τους έγινε αργότερα, το 1995, όταν ανέβηκε στην Επίδαυρο από το ΚΘΒΕ η «Ορέστεια» σε σκηνοθεσία Δημήτρη Παπαϊωάννου και μουσική Γιάννη Ξενάκη, όπως μας είπε η σκηνοθέτις. Τον περιγράφει ως μια πολύ δυνατή προσωπικότητα, που ξεπερνάει τα όρια της μουσικής..
«Η κοσμική πόλη του Ξενάκη (πρόταση του '65, ένας στοχασμός για μια ουτοπική πόλη, κατακόρυφη, στραμμένη προς το σύμπαν, πέντε εκατομμυρίων κατοίκων) μας γοήτευε ως αρχιτέκτονες τη δεκαετία του '70. Το ριζοσπαστικό πνεύμα της εποχής ταίριαζε με την υπέρβαση του Ευκλείδειου χώρου και το άνοιγμα προς το σύμπαν διαμέσου της "κινητικής" αρχιτεκτονικής» λέει η κ. Ξηρού.

Στο ντοκιμαντέρ της (διάρκειας 62 λεπτών) ξεδιπλώνεται η ζωή και το έργο του χαρισματικού αυτού δημιουργού και η πολύπλευρη προσωπικότητά του: πολιτική, εικαστική, μαθηματική, αρχιτεκτονική και μουσική. Στο φιλμ, που προβλήθηκε και στο τελευταίο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης, η κάμερα ταξιδεύει μέσα από τα διάφανα νερά του Δούναβη, έξω από την πόλη Βράιλα, όπου ο Ξενάκης γεννήθηκε, για να περάσει στις διαδηλώσεις στην Αθήνα κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής.
«Στη συνέχεια χρησιμοποιούμε αρχειακό υλικό (συνεντεύξεις του Ξενάκη, φωτογραφικό υλικό, παρτιτούρες, σχεδιαγράμματα) αλλά και εικόνες από το σύμπαν και τη φύση, σε μια προσπάθεια προσέγγισης της φιλοσοφικής αλλά και αρχιτεκτονικής σκέψης του. Εικόνες με παιδιά που φέρουν δάδες συνυφαίνονται με τα ηλεκτρονικά φλας και τις ακτίνες laser, ανασυμφιλιώνοντας το νοητό και το αισθητό. Ο ίδιος φαίνεται να μιλάει, να κινείται, να δημιουργεί, με σωσμένες, ευτυχώς, εικόνες του από διάφορες ηλικίες και φάσεις της ζωής του. Πάντα με το σημάδι-σφραγίδα στο πρόσωπο, αισθητικά ενσωματωμένο στο πορτρέτο του, σιωπηλό αλλά διαπρύσιο μάρτυρα της απόλυτης πολιτικής ένταξής του».Για τον άνθρωπο που έζησαν και αγάπησαν μιλάνε η γυναίκα του Φρανσουάζ Ξενάκη, η κόρη του Μάχη, ο συναγωνιστής του Σπύρος Τζουβέλης, που ήταν παρών στον τραυματισμό του, ο μουσικολόγος Μάκης Σολωμός, που εξηγεί σημεία από το έργο του, διανοούμενοι και καλλιτέχνες που τον γνώρισαν, όπως οι Γιώργος Απέργης, Curtis Roads, Francois-Bernard Mache, Charon Kanach, Gerard Pape, Elizabeth Chojnacka, Γιώργος Κουμεντάκης, Ροβήρος Μανθούλης.
Στις προθέσεις της Εφης Ξηρού ήταν να παρουσιάσει, μ' έναν τρόπο σύγχρονο και κατανοητό, αποσπάσματα από το έργο και τις σκέψεις του για την ανανέωση της μουσικής, της φιλοσοφίας και της κοινωνίας στο κατώφλι της τρίτης χιλιετίας.


* Μετά την Αθηνα το ντοκιμαντέρ θα προβληθεί στο Φέστιβαλ ντέι Πόπολι της Φλωρεντίας (Νοέμβριο), στο Αρτ Μούζικα των Βρυξελλών (Μάρτιο 2010), στο Κέντρο Πομπιντού στο Παρίσι, στις ΗΠΑ