Λεωνίδας Καβάκος: Η Ελλάδα σήμερα δεν ξέρει ποια είναι

 «Η ανθρωπότητα αξίζει ό,τι περνάει σήμερα. Δεν μπορώ να διανοηθώ πως ένας πολιτισμένος, υποτίθεται, κόσμος επιτρέπει να υπάρχει ένα σύστημα ολόκληρο το οποίο λειτουργεί ποντάροντας στη δυστυχία άλλων ανθρώπων» λέει ο Λεωνίδας Καβάκος

 

 Συνέντευξη στην Ισμα Μ. Τουλάτου 

Η πολιτική και η τέχνη, το παρελθόν και το μέλλον, εμείς και ο κόσμος. Ο διεθνούς φήμης βιολονίστας, ο οποίος ετοιμάζεται να παρουσιάσει στο Μέγαρο Μουσικής όλες τις σονάτες για βιολί του Μπετόβεν, σε μια συζήτηση χωρίς φόβο αλλά με πολύ πάθος

«Το κατά πόσο είναι γνωστά τα έργα του Μπετόβεν, που ούτως ή άλλως είναι αφού αποτελούν διαρκή σημεία αναφοράς, δεν έχει για μένα κύρια σημασία. Το ποιοι τα έχουν ερμηνεύσει στο παρελθόν, ούτε κι αυτό με απασχολεί. Αν θεωρούσα ότι δεν έχω κάτι προσωπικό να δώσω δεν θα ασχολιόμουν καν, τουλάχιστον δεν θα τα παρουσίαζα ολοκληρωμένα. Αυτό που είναι το πιο βασικό είναι η ίδια η μουσική, το μήνυμά της, η προσωπικότητα του ανθρώπου αυτού ο οποίος, αν και αντιμετώπισε προβλήματα ακοής από νωρίς, κατόρθωσε να σφραγίσει με τη δημιουργία του την ανθρωπότητα μέσα στους αιώνες».

Μιλώντας για τις Σονάτες για βιολί του Μπετόβεν που παρουσιάζει στο σύνολό τους (δέκα τον αριθμό) σε έναν κύκλο τριών συναυλιών στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών - αλλά και σε σχεδόν ολόκληρη την Ευρώπη την καλλιτεχνική περίοδο 2012-2013 - ο Λεωνίδας Καβάκος εκφράζεται με δέος και ενθουσιασμό. Με αυτές τις φράσεις ξεκίνησε η δίωρη, περίπου, κουβέντα μας πριν από μερικές ημέρες, σε ένα σύντομο διάλειμμα του 44χρονου διεθνούς φήμης βιολονίστα από τις επαγγελματικές του υποχρεώσεις σε Βιέννη και Λονδίνο.

Πληθωρικός και χειμαρρώδης, από τα πρώτα κιόλας λεπτά η ροή του λόγου του με «υποχρέωσε» να ανατρέψω το πλάνο ερωτήσεων που είχα ετοιμάσει ακολουθώντας τον σε μια ελεύθερη συζήτηση χωρίς φόβο αλλά με πάθος πραγματικό.

Σε μια εποχή όπως η σημερινή, πιστεύετε πως η ανάγκη επιστροφής στις κλασικές αξίες, στη μουσική του Μπετόβεν εν προκειμένω, είναι πιο επιτακτική;

«Δεν πιστεύω πως είναι θέμα συγκεκριμένης εποχής. Τα μεγάλα επιτεύγματα της τέχνης και της επιστήμης είναι για μένα οι δύο φάροι που πρέπει να οδηγούν και να καθοδηγούν τους ανθρώπους και την εξέλιξή τους διαρκώς. Είναι σταθερό σημείο αναφοράς για τις επόμενες γενιές. Και δεν μιλώ μόνο για τα θετικά, αλλά και για τα αρνητικά. 

Αλλωστε, αυτός ο δυϊσμός υπάρχει πάντα. Το ελπιδοφόρο συνυπάρχει με το καταστροφικό. Σήμερα, ας πούμε, από τη μια υπάρχει η απειλή των πυρηνικών όπλων και από την άλλη διαβάζουμε ότι, με βλαστοκυτταρικές μεθόδους, άνθρωποι οι οποίοι δεν βλέπουν έχουν πλέον τη δυνατότητα να δουν. Το Διαδίκτυο, πάλι, μέσα σε λίγα λεπτά σου προσφέρει πρόσβαση σε όγκο πληροφοριών που παλαιότερα ήθελες μια ζωή ολόκληρη για να συλλέξεις. Κι όμως, τότε, η ανθρωπότητα ήταν πολύ πιο σοφή απ' ό,τι σήμερα. Στην εποχή μας, βέβαια, έχουμε φτάσει στο σημείο να θεωρείται γραφικός όποιος ασχολείται με το παρελθόν και αγνοούμε ότι το απώτατο παρελθόν μπορεί να είναι και το εγγύς μέλλον».

Σήμερα, πάντως, ακούγονται φωνές που υποστηρίζουν πως θα ήταν χρήσιμο να στραφούμε εκ νέου στις σταθερές ως «στήριγμα» στην κρίση...

«Μπορεί να το λένε, αλλά δεν ξέρω ποιοι και πόσοι το εννοούν πραγματικά. Προσωπικά δεν πιστεύω ότι αυτή τη στιγμή η πλειοψηφία των ανθρώπων έχει είτε αποφασίσει είτε θελήσει είτε επιλέξει να κάνει μια παύση και να αφουγκραστεί ορισμένα σημαντικά πράγματα που έχει κατακτήσει η ανθρωπότητα. Επομένως, δεν μπορούμε να μιλάμε για δυνατότητα ανάκαμψης. Για μένα ένα βασικό πρόβλημα της σημερινής εποχής είναι ότι ο κόσμος προσπαθεί να δώσει απαντήσεις χωρίς να έχει θέσει σωστά τα ερωτήματα. Οταν όμως δεν θέτεις σωστά το ερώτημα δεν υπάρχει περίπτωση να αγγίξεις καν την αλήθεια της απάντησης».

Για σας, δηλαδή, ποιο είναι το σωστό ερώτημα;

«Για να εστιάσω κι εγώ στην εποχή μας, το κύριο πρόβλημα είναι κατά την άποψή μου ότι διεθνώς δεν υπάρχουν ηγέτες. Αυτή τη στιγμή κυβερνούν τον κόσμο άνθρωποι άξεστοι και απολίτιστοι, γι' αυτό άλλωστε και έχουμε φτάσει εδώ που έχουμε φτάσει. Ούτε όραμα έχουν ούτε καμία συναίσθηση της ευθύνης, όχι μόνο του να είσαι ηγέτης αλλά του να είσαι άνθρωπος. Οσο για τη σχέση τους με την τέχνη, η οποιαδήποτε προσέγγιση ή συνύπαρξη με κάποια μορφή της γίνεται είτε για λόγους πολιτικής ωφέλειας είτε για λόγους κοσμικούς. Αλλωστε, είναι γνωστό ότι όταν τίθεται θέμα περικοπών στους κρατικούς προϋπολογισμούς, το πρώτο θύμα είναι πάντα ο πολιτισμός. Η τέχνη αντιμετωπίζεται ως πολυτέλεια. Γι' αυτό σας λέω ότι είναι άξεστοι οι άνθρωποι και είναι πραγματική τραγωδία το ότι με τις αποφάσεις τους εγκλωβίζουν και δεσμεύουν και τις επόμενες γενιές».

Επομένως πιστεύετε ότι το έλλειμμα είναι πρωτίστως πολιτιστικό;

«Είναι πρωτίστως ανθρωπιστικό και μέσα σε αυτό υπάρχει, βεβαίως, και η πολιτιστική διάσταση. Μην ξεχνάμε όμως ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν εμφανίστηκαν ουρανοκατέβατοι ούτε επιβλήθηκαν με πραξικοπήματα. Κάποιοι τους εξέλεξαν με δημοκρατικές διαδικασίες. Γι' αυτό λέω ότι η ανθρωπότητα, σε μεγάλο βαθμό, αξίζει ό,τι περνάει σήμερα. Δεν μπορώ να διανοηθώ πως ένας πολιτισμένος, υποτίθεται, κόσμος επιτρέπει να υπάρχουν άνθρωποι, ένα σύστημα ολόκληρο, το οποίο λειτουργεί ποντάροντας στη χρεοκοπία και στη δυστυχία άλλων ανθρώπων. Αυτό είναι πραγματικός κανιβαλισμός. Και φοβάμαι ότι ακόμη δεν έχουμε δει τίποτε».

Τι εννοείτε;

«Νιώθω πως αυτή τη στιγμή ο άνθρωπος βρίσκεται ίσως ένα μόλις σκαλοπάτι προτού εξαναγκαστεί να ανακαλύψει εκ νέου τους λόγους της ύπαρξής του. Αν φθάσει τελικά σε αυτό το σημείο, είμαι σίγουρος ότι οι εξελίξεις θα είναι πολύ βίαιες. Θα βρεθούμε μπροστά σε καταστάσεις ασύλληπτες».

Πόσο μακριά είμαστε, πιστεύετε, από αυτό;

«Δεν είμαι προφήτης, δεν μπορώ να το ξέρω. Ερώτημα θέτω αυτή τη στιγμή, δεν δίνω απάντηση. Εγώ δεν πιστεύω πως ο άνθρωπος πράττει από μόνος του. Ως έναν βαθμό το κάνει, αλλά κατά τη γνώμη μου υπάρχει μια δυναμική ανώτερη την οποία δεν μπορούμε να ελέγξουμε και είναι ικανή να παρασύρει τα πάντα. Γι' αυτό και δεν υπάρχουν σταθερές: οι σημερινοί κυρίαρχοι μπορεί να καταλήξουν αύριο υποχείρια γιατί η ανθρωπότητα δεν λειτουργεί με πρόγραμμα, είναι τελείως απρόβλεπτη. Αυτό που λέμε σύμπτωση κατ' εμέ δεν έχει την έννοια του τυχαίου. Συμβαίνει λόγω κάποιας ανώτερης δυναμικής. Σήμερα, λοιπόν, προκαλούνται διαρκώς καταστροφικές συμπτώσεις. Από όπου κι αν πιάσεις τον κόσμο λερώνεσαι. Δεν υπάρχει καμιά προοπτική παρά μόνο υπέρμετρη αλαζονεία».

Και η Ελλάδα; Πού βρίσκεται μέσα σε όλα αυτά;

«Η Ελλάδα είναι η ατμομηχανή της Ευρώπης σε ό,τι αφορά τα αρνητικά. Ενώ κάποτε ήταν ο θετικός, ο λαμπερός καθοδηγητής της, σήμερα έχει καταντήσει στο άλλο άκρο. Πάλι πρωτοπόρα, βέβαια, αλλά από την ανάποδη... Για τι να πρωτομιλήσεις; Για την παιδεία; Για την πολιτική; Για τον αθλητισμό; Για την εθνική συνείδηση; Παντού κυριαρχεί η απόλυτη παρακμή. Τόσα χρόνια και δεν καταφέραμε να φτιάξουμε ένα αποτελεσματικό σύστημα εκπαίδευσης για τα παιδιά μας. Ο κάθε υπουργός θέλει να επιβάλλει τα δικά του, μένει λίγους μήνες ώσπου να τον διαδεχθεί ο επόμενος "σωτήρας" και να τα αλλάξει πάλι όλα. Ε, τρελαίνονται τα παιδιά και με το δίκιο τους. Ποιος έχει, άραγε, σήμερα το ελληνικό σχολείο στον νου του ως φορέα ουσιαστικής μόρφωσης;».

Για να κωδικοποιήσουμε κάπως την κουβέντα, ποιο είναι για σας το κύριο διακύβευμα αυτή τη στιγμή για τη χώρα;

«Αυτό είναι πολύ σύνθετο, αλλά αν το δω σε μια πυραμιδική διάσταση, θα έλεγα πως στο τέρμα της πυραμίδας, το βασικό διακύβευμα για την Ελλάδα είναι η ίδια η ταυτότητά της. Αυτή τη στιγμή η Ελλάδα δεν ξέρει καν ποια είναι. Μιλάμε μια γλώσσα, όπως τη μιλάμε τέλος πάντων, γιατί κατά καιρούς έχουν γίνει ένα σωρό άχρηστες και εγκληματικές παρεμβάσεις, χωρίς να έχουμε ιδέα του τι νοήματα έχει εκφράσει αυτή η γλώσσα στο παρελθόν. Τη μιλάμε κατά τύχη, μόνο και μόνο επειδή έτυχε να γεννηθούμε εδώ, χωρίς καμιά συναίσθηση και ευθύνη. Σε οποιοδήποτε καφενείο να πας, όλοι θα υπερηφανευτούν ότι είναι απόγονοι του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. Αναρωτιέμαι αν αυτές οι γιγάντιες προσωπικότητες θα ήθελαν εμάς τους νεοέλληνες για απογόνους τους, αν θα μπορούσαν να φανταστούν ποτέ αυτή την παρακμή. Το κομπλιμέντο που θα μας έκαναν, θα ήταν να μας πουν βάρβαρους και άξεστους».

Πώς φθάσαμε σε αυτή την παρακμή;

«Με δική μας ευθύνη. Αυτή που έχουμε συνηθίσει να φορτώνουμε στους πολιτικούς. Αλήθεια, γιατί να κατηγορήσω τους υπουργούς που βγαίνουν τώρα και λένε ότι δεν διάβασαν το μνημόνιο; Εμείς τους ψηφίσαμε και τους δώσαμε τη δυνατότητα να δηλώνουν σήμερα αυτά τα τέρατα καμαρώνοντας, μάλιστα, πως έχουν τάχα τα κότσια να κάνουν και αυτοκριτική. Σε μια άλλη κοινωνία, στην ιαπωνική για παράδειγμα, οι άνθρωποι αυτοί θα είχαν αυτοκτονήσει και εδώ δεν έχουν την στοιχειώδη ευθιξία να παραιτηθούν. Για μένα η μεγαλύτερη εκδίκηση που βιώνουμε σήμερα ως κοινωνία είναι ότι οι άνθρωποι στους οποίους έχουμε εναποθέσει τη "σωτηρία" μας είναι οι ίδιοι οι οποίοι μας έφεραν σε αυτό το χάλι. Οι περισσότεροι από τους πολιτικούς μας είναι οι ίδιοι από τη δεκαετία του '80. Ε, καλά να πάθουμε λοιπόν. Ολοι βγάζουν κορόνες για το δικαίωμα της ψήφου, κανείς δεν μιλά για την ευθύνη της».
«Μονιμότητα, ναι, αλλά με μισθό 300 ευρώ»

Καθώς μιλάμε, ο Λεωνίδας Καβάκος μου διηγείται ένα περιστατικό που έζησε λίγες ώρες πριν από την κουβέντα μας, στο αεροπλάνο της επιστροφής από τη Βιέννη στην Αθήνα: «Δίπλα μου καθόταν ένα ζευγάρι. Πιάσαμε τη συζήτηση, είχαν έρθει μάλιστα την προηγουμένη και στη συναυλία μου στη Musikverein και μου έκαναν διάφορες φιλοφρονήσεις. Κάποια στιγμή αρχίσαμε να μιλάμε για τη Βιέννη. Είναι μια πόλη με δύσκολο κλίμα αλλά κάθε φορά που πηγαίνω εκεί αισθάνομαι φοβερή ανάταση. Συζητούσαμε, λοιπόν, με το ζευγάρι αυτό για το τι συνέβαινε στη Βιέννη στις αρχές του 20ού αιώνα, ποιες τεράστιες προσωπικότητες είχαν περάσει από εκεί. Για μένα αυτή η περίοδος ήταν μια δεύτερη Αναγέννηση. Λέγαμε πως οι άνθρωποι αυτοί σέβονται και τιμούν το παρελθόν τους, είναι βέβαια πολύ πρόσφατο, μόλις 100 ετών, αλλά δεν έχει σημασία, η αντιμετώπιση είναι ενδεικτική. Αναρωτήθηκαν, λοιπόν, οι συνομιλητές μου πότε θα έλθει και σ' εμάς αυτή η Ανάσταση. "Γιατί;" τους απάντησα, "έχει έρθει, άραγε, η Σταύρωση;"».

Κι όμως, για πολύ κόσμο στην Ελλάδα η Σταύρωση έχει έρθει...

«Αν μιλήσουμε με οικονομικά δεδομένα, σε επίπεδο καθημερινής ζωής, μπορεί πράγματι να έχει έρθει αλλά μπορεί και όχι, γιατί δεν αποκλείεται να μας βρουν πολύ χειρότερα. Σε κάθε περίπτωση, τα κοινωνικά στρώματα που υποφέρουν είναι μια πραγματικότητα που δεν μπορεί να αφήσει ανέγγιχτη την ψυχή ενός ανθρώπου ο οποίος είναι στοιχειωδώς ευαίσθητος. Ξαναλέω όμως πως για όλα αυτά έχουμε μεγάλη ευθύνη όλοι μας. Πόσος καιρός πάει άραγε που ο καθένας κοιτούσε να βολέψει τον εαυτό του και τους συγγενείς του στο Δημόσιο; Και τώρα ακόμη που έχουμε φτάσει στο χείλος του γκρεμού και μας λένε να μικρύνουμε το κράτος, εξακολουθούμε να σφυρίζουμε κλέφτικα. Κάντε απολύσεις, μας λένε, πέρα βρέχει εμείς. Οσο για τους υπαλλήλους, δεν είναι τόσο η δουλειά που φοβούνται να χάσουν».

Αλλά τι;

«Προφανώς η μονιμότητα. Είναι σαφές ότι, αν μικρύνει το κράτος, θα συμμαζευτούν οι δαπάνες και αυτά τα χρήματα θα δοθούν κάπου αλλού, θα αρχίσει να κινείται και η αγορά. Ακόμη και τώρα όμως δεν τολμούν να το κάνουν. Προτιμούν να τσακίζουν τον κόσμο στους φόρους και κανείς να μην έχει χρήματα για τίποτε. Θέλεις μονιμότητα, κύριε; Ωραία, κράτα την, αλλά με μισθό 300 ευρώ. Πάρ' τα και μη μιλάς. Δεν μπορείς να έχεις και μονιμότητα και μεγάλο μισθό. Εγώ πέρυσι αρρώστησα, δεν έπαιζα για τρεις μήνες και σε αυτό το διάστημα δεν μπήκε ούτε ένα ευρώ στον λογαριασμό μου. Ολοι έχουμε πάει σε δημόσιες υπηρεσίες και όλοι έχουμε φύγει βρίζοντας. Σου συμπεριφέρονται λες και τους είσαι υποχρεωμένος. Και όμως, όλο αυτό το σάπιο σύστημα εξακολουθεί να προστατεύεται, τη στιγμή που ο ιδιωτικός τομέας στραγγαλίζεται κυριολεκτικά και άδικα».

πότε και πού

Η πρώτη από τον κύκλο τριών συναυλιών του Λεωνίδα Καβάκου με τις σονάτες για βιολί του Μπετόβεν θα δοθεί στις 11/2 στην Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών (στις 20.30). Θα παρουσιαστούν οι σονάτες 2, 3, 6 και 7. Ακολουθούν συναυλίες στις 5/4 και στις 21/4. Στο πιάνο ο Ενρίκο Πάτσε. Πληροφορίες στο τηλ. 210 7282.333

Πηγή