Οι καντάτες των θεών

Η αφοριστική ευστοχία της μουσικής γλώσσας του Μπαχ και η ρεαλιστική διαύγεια των φωτογραφιών του Steve McCurry

 Στη μουσική του Μπαχ το θέμα της μουσικής αφήγησης είναι οι ιδιότητες και οι δυνάμεις της ψυχής.

SDG είναι τα αρχικα που πρόσθετε ο Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ στο τέλος της παρτιτούρας κάθε καντάτας. Σημαίνουν «μόνω τω θεώ δόξα» και δίνουν το στίγμα του έργου και του συνθέτη του - ήταν ένας βαθιά ευσεβής άνθρωπος που υπηρετούσε με το έργο του τον Θεό, στον οποίο και αναγνώριζε τον μοναδικό εμπνευστή και κύριο της μουσικής του. Με αυτά τα αρχικά ονόμασε τη δισκογραφική του εταιρεία ένας από τους σπουδαιότερους ερμηνευτές της μουσικής του Μπαχ σήμερα, ο σερ Τζον Έλιοτ Γκάρντινερ. Η εταιρεία ιδρύθηκε το 2000 με αρχικό σκοπό να εκδώσει σε CD όλες τις ηχογραφήσεις με καντάτες του Μπαχ που πραγματοποίησαν για να τιμήσουν τα 250 χρόνια από τον θάνατο του συνθέτη ο Γκάρντινερ με τη μουσική του οικογένεια, τη Χορωδία και την Ορχήστρα Μοντεβέρντι,σε ένα μουσικό προσκύνημα που παρακολούθησε το λειτουργικό έτος, εκτελώντας είτε ανήμερα είτε κοντά σε κάθε γιορτή την αντίστοιχη καντάτα, μέσα σε εκκλησιές που είναι ορόσημα της δυτικοευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής.

Εκδόθηκαν 27 άλμπουμ με 165 καντάτες. Από το ημερολόγιο που ο Γκάρντινερ κρατούσε όσο διαρκούσε το μουσικό προσκύνημα, καταγράφοντας τις σκέψεις του και την ανάλυση της μουσικής, αντλούνται τα κείμενα που συνοδεύουν τα CDs, φωτίζοντας από μια ακόμα ενδιαφέρουσα γωνιά αυτό το μοναδικό μουσικό οδοιπορικό.
Θέμα των εξωφύλλων των CDs είναι οι φωτογραφίες του Steve McCurry, του φωτογράφου-ανταποκριτή που ο κόσμος γνώρισε και αγάπησε από τη φωτογραφία της μικρής Αφγανής με το μοναδικό βλέμμα που αιχμαλώτισε τον πλανήτη από το εξώφυλλο του «National Geographic». Πρόκειται για έναν από τους καλύτερους φωτογράφους που συνεργάζονται με το γνωστό φωτογραφικό πρακτορείο Magnum. Ο McCurry φωτογραφίζει με επιμονή τοπία και ανθρώπους της Νοτιοανατολικής Ασίας.
Έξοχος κολορίστας και μάγος του φωτισμού, καθηλώνει τον θεατή με μια χρωματική κλίμακα κι ένα φως που δίνουν ζωγραφική ποιότητα στην εικόνα και πνοή μεγάλης ζωγραφικής του ιταλικού μπαρόκ. Τα μοναδικά πορτρέτα των ανθρώπων από τις απόμακρες για τη δυτικοευρωπαΐκή οπτική γωνιές του πλανήτη διατηρούν τον πρωταρχικό ρεαλισμό της εικονιστικής ρωμαΐκής προτομής και τη δύναμη της πνευματικής μεταφοράς που ενσαρκώνει οποιοδήποτε πρόσωπο του Καραβάτζιο ή του Ρέμπραντ.
Δεν γλιστράει στον πολυτελή εξωτισμό ούτε στον μανιερισμό του εστέτ γιατί διαθέτει το ισχυρό ποιητικό κύρος της βιωμένης μεταφοράς και την οικονομία του ουσιώδους.

Σε όλα τα μυθολογικά ή θεολογικά συστήματα τέσσερα πράγματα είναι οπωσδήποτε απαραίτητα: ένας ευαγγελισμός, μια γέννηση, διαβατήριες μεταμορφώσεις, ένας θάνατος. Με αυτά δεσμεύεται κάθε τέχνη. Έτσι, με την ίδια αυτή μαγιά, δεσμεύονται στο ποιητικό εργαστήρι τους και ο Μπαχ και ο McCurry. Γνωρίζουν καλά και οι δυο την τέχνη της αναμονής, της λύσης και της αντίστιξης. Πέρα από αυτές τις κατασκευαστικές αρχές, που είναι όμως πολύ γενικές, αν και βεβαίως ισχύουν απόλυτα, έχουν και οι δύο ένα άλλο κοινό χαρακτηριστικό ως δημιουργοί: τη δυνατότητα να προκαλούν απορία και θάμβος με καθ’ όλα καθημερινά υλικά, όπως η συνήχηση δεδομένων ήχων ή ένα ανθρώπινο πρόσωπο. Τη δυνατότητα να ερμηνεύουν χωρίς να εξηγούν. Έτσι, κατά ανεξήγητο τρόπο, η ερμηνεία του προσώπου της νεαρής Αφγανής από τον McCurry κορυφώνεται ως ο ωραιότερος εικαστικός (φωτογραφικός) ευαγγελισμός του εικοστού αιώνα. Η θεολογία είναι αισθητικής και ηθικής τάξης και διατηρεί απόλυτο τον σεβασμό προς την άπιαστη ουσία του προσώπου. Στον άλλο δίσκο διαιωνίζεται η μεταφορά του βιβλικού Ιωσήφ και ο τρίτος αποδίδει με ακαταμάχητη τρυφερότητα τη δύναμη ενός μικρού, καινούργιου θεού. Δεν μυρίζει λιβάνι. Μόνο υγρασία και μακρινά αρώματα του Αφγανιστάν, της Ινδίας, της αρχής των αρχαιότερων μύθων. Η παρέμβαση του εκδότη που διάλεξε αυτές τις φωτογραφίες για το εξώφυλλο αυτής της σπουδαίας νέας σειράς δίσκων με καντάτες του Μπαχ θα μπορούσε να συνοψιστεί στο σήμα και μόνο ν’ ακούσουμε αυτή την ερμηνεία αυτής της μουσικής, όπως βλέπουμε αυτήν τη φωτογραφική ερμηνεία αυτών των προσώπων.

 

Ως είδος μουσικό και φωνητικό η καντάτα εμφανίζεται στο κατώφλι του 17ου αιώνα και βρίσκει την οριστική της μορφή με τον Μπαχ. Συνέθεσε γύρω στις 200 καντάτες και είναι γνωστό πως έπρεπε να γράφει για να βιοποριστεί μια καντάτα για κάθε Κυριακή. Αντιμέτωπος με τα βιβλικά ή ποιητικά θρησκευτικά κείμενα, αρπάζεται από λεπτομέρειες για να φτάσει σε μουσικές γενικεύσεις με απαράμιλλη δραματική ένταση. Στη μουσική του Μπαχ το θέμα της μουσικής αφήγησης είναι οι ιδιότητες και οι δυνάμεις της ψυχής. Όταν ο Μπαχ ζωγραφίζει μουσικά ένα χαμόγελο, το χαμόγελο δεν ανήκει σε συγκεκριμένο ανθρώπινο πρόσωπο, αλλά παραμένει ψυχική ιδιότητα και διάθεση που υπερβαίνει κοινωνικές παραμέτρους και ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Θα μπορούσε να μιλήσει κανείς για οντολογία ή θεολογία των ψυχικών διαθέσεων. Ή ευρετήριο αισθηματικών τύπων που ανακαλούνται με την αυστηρή εφαρμογή τεχνικών κανόνων, παρόμοιων με αυτούς που ακολουθεί ο βυζαντινός αγιογράφος που προσθέτει τα φώτα στο πρόσωπο του αγίου στις προδιαγεγραμμένες θέσεις. Το θαύμα και στις δύο περιπτώσεις είναι πως δεν εγκαταλείπεται η δυνατότητα προσωπικής έκφρασης του συνθέτη ή του αγιογράφου.
Το μυστικό στην περίπτωση του αγιογράφου βρίσκεται στην τυχαία συμπεριφορά των υλικών κατά την απεικόνιση, που περιέργως γεννά νέες δυνατότητες. Στον Μπαχ, πάλι, η αφοριστική ευστοχία της μουσικής γλώσσας δημιουργεί τους κανόνες και τα αρχέτυπα· ο τρόπος που συναλλάσσεται με τους υπάρχοντες κανόνες δημιουργεί νέα, αναντίρρητη και κανονιστική νομοθεσία. Ο Μπαχ κινείται στην αυστηρή αρχαϊκή πλαστική· ο συμβολισμός της γλώσσας του γειώνεται στην εύχυμη ηχητική ποιητική του - οι κεραυνοί του βροντούν, οι αστραπές του αστράφτουν, τα βάραθρα της κόλασης χαίνουν και τα αστέρια λάμπουν στον χριστουγεννιάτικο ουρανό.

Η Έλση Σαράτση είναι υπεύθυνη του δισκάδικου Corno di Bassetto που βρίσκεται στο υπόγειο του Ελευθερουδάκη (Πανεπιστημίου 11).Πηγή