Σαν σήμερα 16 Δεκεμβρίου 1770 γεννήθηκε ο συνθέτης Λούντβιχ Βαν Μπετόβεν
Βιογραφικά
Γεννήθηκε στη Βόννη το 1770 και πέθανε στη Βιέννη το 1827, σε ηλικία 57 ετών. Η οικογένεια τού πατέρα του ήταν φλαμανδικής καταγωγής. Ο πρώτος του δάσκαλος ήταν ο ίδιος ο πατέρας του, ο οποίος ήταν τενόρος στην αυλική χορωδία της Βόννης. Τραχύς άνθρωπος και μέθυσος φιλοδοξούσε να εκμεταλλευτεί το μουσικό ταλέντο τού δεύτερου γιου του, Λούντβιχ. Το 1779 ο Μπετόβεν έγινε μαθητής του Κρίστιαν Γκότλομπ Νέεφε και βοηθός του ως αυλικός οργανίστας και από το 1784 αναφέρεται στις μισθολογικές καταστάσεις της αυλικής ορχήστρας, στην οποία όμως συμμετείχε ήδη από το 1783 ευκαιριακά ως αντικαταστάτης του δασκάλου του. Οι πρώτες συνθέσεις του Μπετόβεν δημοσιεύτηκαν ήδη αυτήν την εποχή στη Βόννη. Το 1787 επισκέφτηκε για πρώτη φορά τη Βιέννη, για να σπουδάσει ως μαθητής του Μότσαρτ. Μετά από 14 ημέρες αναγκάστηκε όμως να επιστρέψει στη Βόννη, λόγω βαριάς ασθένειας της μητέρας του. Όταν επανήλθε ο Μπετόβεν, μετά από 5 χρόνια, στη Βιέννη, ο Μότσαρτ είχε πεθάνει.
Το 1792 ο Χάιντν, επισκεπτόμενος τη Βόννη- κατά το πρώτο του ταξίδι την Αγγλία- συναντήθηκε με τον νεαρό Μπετόβεν. Είδε μερικές από τις πρώιμες συνθέσεις του και τον κάλεσε να σπουδάσει μαζί του στη Βιέννη. Εκεί, παρά τους απότομους και αδέξιους τρόπους του, είχε προστάτες αριστοκράτες και έζησε δύο χρόνια στο σπίτι τού πρίγκιπα Λιχνόβσκι. O μαικήνας τού Μπετόβεν, κόμης Βάλντστάιν, τού έγραψε σε ένα σημείωμα: "Με την αδιάκοπη εργατικότητά σας θα παραλάβετε το πνεύμα του Μότσαρτ από τα χέρια του Χάιντν". Η φήμη του προερχόταν αποκλειστικά και μόνο από τον δεξιοτεχνικό του αυτοσχεδιασμό στο πιάνο.
O Μπετόβεν σπούδασε με τον Χάιντν μέχρι που αυτός αναχώρησε για το δεύτερο ταξίδι του στην Αγγλία, το 1794, και συνέχισε πιο συγκροτημένες σπουδές με τους Αλμπρεχτσμπέργκερ και Ζαλιέρι. Οι συστατικές επιστολές που είχε ο συνθέτης από τους κηδεμόνες και φίλους του με προεξάρχοντα τον κόμη Βάλντστάιν, άνοιξαν στον μεγάλο συνθέτη τις πόρτες της βιεννέζικης κοινωνίας, στην οποία άρχισε να αναγνωρίζεται, παρά τις ανατρεπτικές απόψεις του και μία εμφανώς εκκεντρική συμπεριφορά, σαν πιανίστας και βιρτουόζος αυτοσχεδιαστής.
Το 1795 ο Μπετόβεν έδωσε το πρώτο δημόσιο κοντσέρτο του στο Burgtheater της Βιέννης. Οι στενές σχέσεις τού συνθέτη με την κοινωνία ευγενών τής Βιέννης εκφράστηκε και με τις πολυάριθμες αφιερώσεις έργων του (Μπρόινινγκ, Μπρούνσβιγκ, Κίνσκυ, Λιχνόσβσκυ, Λόμπκοβιτς, Ραζουμόφσκυ, Ρούντολφ).
Ήδη το έτος 1794 έγινε αντιληπτό ένα πρόβλημα βαρηκοΐας στον μεγάλο συνθέτη και δεξιοτέχνη πιανίστα, το οποίο χειροτέρευε προοδευτικά και άρχισε να του δημιουργεί σημαντικά προβλήματα από το 1801. Κάτω από αυτή την εξέλιξη, έγραψε ο Μπετόβεν το έτος 1802 τη συχνά αναφερόμενη στις βιογραφίες του διαθήκη τού Heiligenstadt. Το έτος 1815 έδωσε ο μεγάλος συνθέτης το τελευταίο δημόσιο κοντσέρτο του και περί το έτος 1818 ήταν, ήδη, τελείως κουφός.
Τα "τετράδια επικοινωνίας" που άρχισε να χρησιμοποιεί ο Μπετόβεν από αυτή την εποχή περίπου, πολλά από τα οποία έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα, αποτελούν σημαντικά στοιχεία για τη ζωή και τις συνομιλίες του μέχρι το θάνατό του.Η κηδεία του Μπετόβεν στη Βιέννη αποτέλεσε αφορμή για συρροή μεγάλου αριθμού καλλιτεχνών, πολλών διάσημων προσωπικοτήτων και πλήθους απλών ανθρώπων, οι οποίοι συνόδευσαν τον μεγάλο νεκρό στην τελευταία του κατοικία.
Μία ανάλυση, με τα πλέον σύγχρονα μέσα που υπάρχουν σήμερα, τμήματος του κρανίου του μουσουργού Λούντβιχ Βαν Μπετόβεν, κατέδειξε "υπερφόρτωση του οργανισμού του με μόλυβδο".Η ανάλυση αυτή έγινε στο "Εθνικό Εργαστήριο Αργκον", που υπάγεται στο υπουργείο Ενέργειας, στην Ουάσινγκτον. "Συνεπώς, μπορούμε να υποστηρίξουμε με επιστημονική βεβαιότητα ότι ο οργανισμός του διάσημου μουσουργού παρουσίασε τοξική δηλητηρίαση από πολύ μεγάλες ποσότητες μολύβδου", τόνισε σε συνέντευξη τύπου ο επικεφαλής των ερευνητών ενός άλλου, συνεργαζόμενου, αμερικανικού εργαστηρίου, του Θεραπευτικού Κέντρου Φάιφερ με έδρα το Ουόρενβίλ του Ιλινόϊς, ο Μπιλ Ουόλς.
Το εργαστήριο τού Ουόλς σημειώνεται έχει αναπτύξει τα τελευταία έτη ένα ολόκληρο ερευνητικό πρόγραμμα για τον Λούντβιχ Βαν Μπετόβεν. "Στο τέλος της εφηβείας του και την έναρξη της ενηλικίωσής του ο Μπετόβεν ασθένησε στην περιοχή της κοιλιάς του, η δε συγκεκριμένη αρρώστια τον ταλάνισε σε όλη του τη ζωή, δεδομένου ότι και στα σπλάχνα του μετά από την τοξικολογική ανάλυσή τους έχει βρεθεί υπερβολική ποσότητα μολύβδου" αναφέρει ο Ουόλς. Ο Μπετόβεν απεβίωσε 57 ετών, το 1827. Αυτήν την παρουσία μολύβδου ορισμένοι ιστορικοί την έχουν αποδώσει στη συνήθεια του Μπετόβεν στην ενήλικη ζωή του να πίνει τακτικά κρασί από μολυβένιες κούπες. Άλλοι διατείνονται ότι οι γιατροί τού έκαναν θεραπείες τής εποχής, που περιείχαν μόλυβδο.
Οι ξωμάχοι στα περίχωρα της Βιέννης, γυρνώντας στα σπίτια τους με το ηλιοβασίλεμα, συναντούσαν συχνά στο δρόμο τους έναν κοντόχοντρο ανθρωπάκο, χωρίς καπέλο, που με το μέτωπο σκυφτό περπατούσε βιαστικά. Στα χέρια του, σταυρωμένα πίσω, κρατούσε πάντα ένα κομμάτι χαρτί. Το εξωτερικό του - φορούσε μια πολύ μεταχειρισμένη ζακέτα - ούτε άνθρωπο του λαού, μα ούτε και αριστοκράτη έδειχνε, και θα προσπερνούσε χωρίς να του δώσει κανένας προσοχή, αν δεν ήταν εκείνο το έξαλλο πρόσωπο, που δίχως άλλο θα έκανε τους απλοϊκούς διαβάτες να σιγολένε μεταξύ τους: "σίγουρα τρελός είναι". Και αυτός ο τρελλός ήταν ο Μπετόβεν.
Μόλις του δινόταν ευκαιρία, ο Μπετόβεν έτρεχε στο κάλεσμα της εξοχής και του βουνού, πέρα από την πόλη, μακριά από τους ανθρώπους. Ένα ρυάκι, ένα δέντρο, ένα λουλούδι του έφθανε να ξαναβρεί η τρικυμισμένη του ψυχή την ισορροπία της. Μιλούσε στα δέντρα, χάιδευε περνώντας τους θάμνους, χαιρέταγε τα περαστικά σύγνεφα. Στη φύση μέσα ξανάβρισκε τον εαυτό του, εκεί ζητούσε την έμπνευσή του… Οι θλιμμένες τρίλιες του αηδονιού, το μονότονο τραγούδι του κούκου, η ρυθμική και μελωδική ροή του ποταμού, μα περισσότερο η ήρεμη γαλήνη της φύσης, είναι τα κυριότερα μοτίβα της θείας του έμπνευσης, αλλά και η μοναχική ευτυχία στη δυστυχισμένη ζωή του.
Στη φίλη του Τερέζα Μαλφατί έγραφε. "Πόσο είσαστε ευτυχισμένη που θα πάτε στην εξοχή. Εγώ, μόνο αργότερα θα μπορέσω ν' απολαύσω την ευτυχία αυτή. Τρελαίνομαι σαν παιδί. Ώ! πόσο ευτυχισμένος είμαι σαν μπορώ να περιπλανώμαι μες στους θάμνους, στα δάση, στα δέντρα, στην πρασινάδα, στους βράχους. Κανένας δε λατρεύει όσο εγώ την εξοχή. Αν μπορούσαν τα δάση, τα δέντρα, οι βράχοι να δώσουν την ηχώ των επιθυμιών του ανθρώπου!" Σ' αυτό το πάθος του Μπετόβεν για τη φύση χρωστάμε και την Ποιμενική του συμφωνία. Με τη μουσική της συμφωνίας αυτής δε θέλησε ο Μπετόβεν να δώσει ένα μουσικό ταμπλό - αυτό άλλωστε κάθε φορά το έλεγε, και στην παρτιτούρα τα έγραψε - αλλά να μεταδώσει στον ακροατή τα αισθήματα, τη συγκίνηση που αισθάνεται ο άνθρωπος εμπρός στη φύση. "Πιότερο αίσθημα παρά ζωγραφική". Η συμφωνία αυτή, είναι, στ' αλήθεια, η αποθέωση της ζωής στο ύπαιθρο. Φαντάζεται κανένας μια συντροφιά χωρικών στην εξοχή. κάπου κοντά ένα ρυάκι κυλάει μελωδικά. Με τη μελωδία αυτήν ανακατώνεται, καμία φορά, το ερωτικό τραγουδάκι κάποιου κρυμμένου στα κλαδιά αηδονιού. Πόσο η μέρα περνάει γαλήνια με τα τραγούδια και τους χορούς της συντροφιάς. Μακριά οι σκέψεις και οι κακίες των ανθρώπων. Μια συντροφιά χαρούμενη στην αγκαλιά της φύσης. Ξαφνικά ένα συννεφάκι, καταιγίδα, και πάλι ένα σύγνεφο βαθιά στον ορίζοντα. Τότε η συντροφιά ξεσπάει σ' έναν ύμνο δοξαστήριο, σ' ένα τραγούδι αυθόρμητο από τα στήθη που τα φουσκώνει η χαρά.
Ποιος δεν άκουσε αυτό το έργο και δεν ένοιωσε τον εαυτό του, ανάμεσα στους απλοϊκούς αυτούς ανθρώπους, τους μεθυσμένους από τη θεϊκή ομορφιά της φύσης, που τόσο έντονα έζησε κι' αγάπησε ο Μπετόβεν;
O Μπετόβεν αποτελεί ορόσημο στην ιστορία της μουσικής και του πολιτισμού γενικότερα. Η συμφωνική μουσική αυτού του εξαιρετικού ανθρώπου- και ιδιαίτερα η 9η συμφωνία του- διαδραματίζει ιδιαίτερο ρόλο στην παγκόσμια πολιτιστική αυτογνωσία και συχνά ταυτίζεται με τους πιο ετερόκλητους εθνικούς και κοινωνικούς στόχους. Σε διάφορες ιστορικές στιγμές η 9η συμφωνία απετέλεσε μέσο εμψύχωσης και ανάτασης, μέσο παρηγοριάς και ελπίδας. Το 1915 ορίστηκε αυτή η συμφωνία, ενός γερμανού συνθέτη, ως ο ύμνος των συμμαχικών δυνάμεων του α' παγκοσμίου πολέμου ενάντια στις λεγόμενες "κεντρικές δυνάμεις", Γερμανία και Αυστρο-Ουγγαρία. Στη συνέχεια υιοθετήθηκε η "Ωδή στη Χαρά" που συμβολίζει την ελευθερία και την αδελφοσύνη των λαών (... seid umschlungen, Millionen ...), ως ύμνος της Κοινωνίας των Εθνών, προδρόμου οργανισμού του ΟΗΕ. Απ' την άλλη πλευρά και τα συνέδρια του γερμανικού ναζιστικού κόμματος άρχιζαν με την εκτέλεση αυτού του έργου! Τέλος, η 9η συμφωνία αποτελεί τον "ύμνο" της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όταν αυτή εκπροσωπείται επίσημα σε διεθνείς διοργανώσεις και τελετές. Η 9η συμφωνία αποτελεί, όμως, σημείο αναφοράς ακόμα και λαών που δεν σχετίζονται με την ευρωπαϊκή μουσική και τη γενικότερα πολιτισμική παράδοση της Ευρώπης, όπως του ιαπωνικού και του κινέζικου. Ιάπωνες αξιωματικοί, αιχμάλωτοι πολέμου ζήτησαν το 1918 να παιχτεί για ψυχαγωγία τους στο στρατόπεδο Bando που είχαν απομονωθεί, η 9η συμφωνία του Μπετόβεν, η οποία στα γιαπωνέζικα έχει ιδιαίτερο όνομα, Νταϊκού. Επίσης στην Ιαπωνία το 1944, ζήτησαν φοιτητές που είχαν επιστρατευτεί, να ακούσουν πριν αναχωρήσουν για το μέτωπο την 9η συμφωνία, για να διατηρήσουν στο μυαλό τους κάτι που τους "θυμίζει την πατρίδα"! Θεωρείται δε παράδοση σ' αυτή τη χώρα να τραγουδιέται το χορωδιακό μέρος της 9ης συμφωνίας από τεράστιες χορωδίες 3, 5 και 7 χιλιάδων ατόμων, με αποτέλεσμα ένας εντυπωσιακός αριθμός Ιαπώνων ερασιτεχνών χορωδών να εξασκείται κάθε χρόνο για πολλούς μήνες στη μελέτη και απόδοση αυτού του έργου. Στην Κίνα, το καθεστώς έχει την επίσημη θέση ότι η 9η συμφωνία εκφράζει τη "νίκη μέσα από την πάλη" του λαού ενάντια στους καταπιεστές του. 'Έτσι η εκτέλεση αυτής της συμφωνίας αποτελεί σ' αυτή τη χώρα αποκορύφωμα πολλών εθνικών και πολιτικών εκδηλώσεων, όπου τραγουδούν την "Ωδή της Χαράς" και πάλι πολυπληθέστατες χορωδίες.
O Μπετόβεν αποτελεί λοιπόν ένα σημαντικό συνδετικό κρίκο της ποικιλομορφίας των πολιτισμών του πλανήτη μας. Στο πρόσωπο και στο έργο του έχει υλοποιηθεί η παγκοσμιοποίηση του πολιτισμού, πολύ πριν τεθεί σε κοινή χρήση αυτός ο όρος. Ο ίδιος ο μεγάλος δημιουργός αποτελεί τον τελευταίο εκπρόσωπο της κλασικής και τον πρώτο της ρομαντικής περιόδου. 'Ολοι οι μεταγενέστεροι μουσικοί μέτρησαν τις δυνάμεις τους με σημείο αναφοράς το έργο αυτού του ανεπανάληπτου ανθρώπου και η μεγαλύτερη τιμή γι' αυτούς ήταν να θεωρηθούν συνεχιστές του. Χαρακτηριστικά, ο Μπραμς έγραψε ότι συνέθετε τα μουσικά έργα του, κάτω από τη συντριπτική σκιά τού Μπετόβεν, "ακούγοντας, έλεγε, πίσω μου τα βαριά βήματα ενός γίγαντα". Είναι προφανές ότι η σημασία του κορυφαίου αυτού μουσικού σχετίζεται και με τη μεταβατική εποχή που έζησε και δημιούργησε: Είχαν προηγηθεί ο Μπαχ και ο Μότσαρτ και ζούσε ακόμα ο Χάυντν. Αυτών το έργο (και βέβαια όλων των σύγχρονων και προγενέστερών τους) οδήγησε ο Μπετόβεν με την ιδιοφυΐα του στην αποκορύφωση.
Βιβλιογραφία:
Θεόδωρος Καρυωτάκης, Ο Μπετόβεν φυσιολάτρης, περιοδ. "Εκδρομικά", 60 (1934), σελ. 131-132.Λεξικό Μουσικής της Οξφόρδης, τ.2.
Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό- Κλασική Μουσική
Σάββας Μαυρίδης, Ο Μπετόβεν και η Ελλάδα, Θεσσαλονίκη 2000.
Εμμανουήλ Θεοδωρίδης, Ανθολογία Κλασικής Μουσικής, εκδόσεις Φίλιππος Νάκας
classicalmusic.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου