Τροφώνιο Ωδείο: 8η Μάρτη - Γυναίκες συνθέτριες στη λόγια μουσική

Δευτέρα 8 Μαρτίου 2021

8η Μάρτη - Γυναίκες συνθέτριες στη λόγια μουσική

Από τον 12ο αιώνα έως και σήμερα, οι γυναίκες έχουν συμβάλει σημαντικά στην λόγια μουσική συχνά όμως αγνοήθηκε.

Πριν ξεκινήσουμε την αναφορά μας στις γυναίκες συνθέτριες στη καθαρά Δυτική μουσική και την Ευρώπη, θα αναφερθούε στην πρώτη γυναίκα αναγνωρισμένη μουσικός στο Βυζάντιο. Την Κασσιανή ή Κασσία. Ποιήτρια, συνθέτρια και υμνογράφος στην οποία έχει αποδοθεί και το γνωστό Τροπάριο της Κασσιανής

Γεννημένη κάπου το 805 στην Κων/πολη, από φεουδαρχική οικογένεια, μία από τους πρώτους μεσαιωνικούς συνθέτες τα έργα των οποίων σώζονται και ερμηνεύονται μέχρι και σήμερα.

Έχουν διασωθεί περίπου 50 ύμνοι της, καθώς οι 23 περιλαμβάνονται και σήμερα, στα λειτουργικά βιβλία της ορθόδοξης εκκλησίας και επιπλέον, σώζονται και 789 μη λειτουργικοί της στίχοι.Πολλοί χρονογράφοι έχουν ασχοληθεί με τη ζωή και το έργο της, με τον πρώτο από αυτούς να είναι ο Συμεών ο Μάγιστρος, αλλά είναι πολύ δύσκολο να προσδιοριστεί ο ακριβής αριθμός των έργων της.

Πηγαίνοντας τώρα στην Ευρώπη, μία από τις πρώτες ιστορικά καταγεγραμένες γυναίκες μουσικούς, ακούει στο όνομα Hildegard von Bingen.

Hildegard von Bingen (1098-1179)

Ήταν συγγραφέας, μυστικίστρια. Οπως πολλά κορίτσια καλών οικογενειών, η Χίλντεγκαρντ μπήκε σε μοναστήρι από 8 ετών. Γύρω στο 1150 ίδρυσε το δικό της μοναστήρι κοντά στο Μπίνγκεν, απ’ όπου και πήρε το όνομά της. Έγινε ξακουστή για τα προφητικά οράματά της, για τα οποία αλληλογραφούσε με ηγεμόνες, επισκόπους, ακόμη και με τον πάπα. Εκτός από θεολογικά, επιστημονικά και ιατρικά βιβλία, έγραψε πολλά θρησκευτικά ποιήματα που τα μελοποιούσε η ίδια και τα οποία προφανώς τραγουδιόνταν από τις μοναχές στα μοναστήρια της. Σήμερα η μουσική της Χίλντεγκαρντ έχει έρθει πάλι στο προσκήνιο για τον μελωδικό, αέρινο και μυστηριακό χαρακτήρα της.

Μία από τις συνθέσεις της, το Ordo Virtutum, είναι το παλαιότερο έργο ηθικής που θέτει

https://www.youtube.com/watch?v=wGPZWUNwLG0

Francesca Caccini (1587-1640)

Τραγουδιστρια, ποιήτρια και δασκάλα, η Caccini ήταν η κόρη του μεγάλου αναγεννησιακού συνθέτη, Giulio Caccini. Έγινε μια από τις πιο σημαντικές γυναίκες Ευρωπαίους συνθέτες, αλλά πολύ λίγη από τη μουσική της σώζεται. Το σκηνικό της έργο, «La liberazione di Ruggiero», θεωρείται ως η πρώτη όπερα μιας γυναίκας.

https://www.youtube.com/watch?v=4H0-XKnFhuo

Maddalena Casulana (περ. 1544-περ. 1590)

Για μια γυναίκα της Αναγέννησης ήταν σχεδόν αδύνατο να σταδιοδρομήσει επαγγελματικά. Ωστόσο η Μανταλένα Καζουλάνα έγινε η πρώτη συνθέτρια της οποίας τα έργα (μαδριγάλια) εκδόθηκαν και θεωρήθηκαν ισάξια με των ανδρών συναδέλφων της. Έχοντας επίγνωση της αξίας της, έγραψε στην αφιέρωση της πρώτης της έκδοσης πως ήθελε να αποκαλύψει τη ματαιόδοξη πλάνη των ανδρών που πιστεύουν πως το πνευματικό χάρισμα της σύνθεσης είναι κάτι που δεν μπορούν να το έχουν οι γυναίκες.

https://www.youtube.com/watch?v=s62w5VuSSvo

Barbara Strozzi (1619-1677)

Η Barbara Strozzi λέγεται ότι ήταν «ο πιο παραγωγική συνθέτρια τυπωμένης κοσμικής φωνητικής μουσικής στη Βενετία στα μέσα του 17ου αιώνα. Περιέχει μόνο κοσμική φωνητική μουσική, με εξαίρεση μόνο έναν τόμο ιερών τραγουδιών. Η μεγάλη πλειοψηφία των έργων της γράφτηκε για σοπράνο.

https://www.youtube.com/watch?v=3iW7014VGpI

Elisabeth-Claude Jacquet de la Guerre, (1665-1729)

Παιδί-θαύμα, σε ηλικία 5 ετών τραγουδούσε και έπαιζε τσέμπαλο στην αυλή του Λουδοβίκου ΙΔ’. Μεγαλωμένη σε οικογένεια μουσικών, η Ελιζαμπέτ αναγνωρίστηκε από τους σύγχρονούς της σαν ένα από τα μεγαλύτερα ταλέντα της εποχής της. Υπήρξε η πρώτη Γαλλίδα συνθέτρια που έγραψε όπερα, αλλά σήμερα είναι πιο γνωστή για τα έργα της για τσέμπαλο.

https://www.youtube.com/watch?v=ZTwsJN3z_iI

Isabella Leonarda (1620-1704)

Στα 16, η Λεονάρντα μπήκε σε ένα μοναστήρι όπου έμεινε για το υπόλοιπο της ζωής της. Ήταν μια από τις πιο παραγωγικές γυναίκες συνθέτριες της εποχής της, καθώς και δασκάλα για τις άλλες μοναχές. Το «Sonate da chiesa» της ήταν ιστορικό στο ότι ήταν μια οργανική σύνθεση παρά φωνητική. Είναι μία από τις δύο ιταλίδες γυναίκες που είναι γνωστό ότι έχουν γράψει οργανική μουσική.

https://www.youtube.com/watch?v=05OVTqK1p68

Fanny Mendelssohn Hensel, (1805-1847)

Η μεγαλύτερη αδελφή του Φέλιξ Μέντελσον ήταν το ίδιο ταλαντούχα με τον διάσημο αδελφό της. Οι αστικές όμως προκαταλήψεις της οικογένειάς της δεν τη βοήθησαν να αναπτύξει όλο το συνθετικό ταλέντο της, καθώς πατέρας και αδελφός της απαγόρευαν να δίνει δημόσιες συναυλίες και να εκδίδει τα έργα της (με εξαίρεση κάποια Lieder που εκδόθηκαν με το όνομα του Φέλιξ). Ακόμη και σήμερα, τα περισσότερα από τα 500 (!) έργα της Φάννυ Μέντελσον παραμένουν χειρόγραφα σε ιδιωτικές συλλογές. Παντρεμένη με τον ζωγράφο Βίλελμ Χένσελ, έγραψε συνθέσεις για όλα τα είδη μουσικής, ακόμη και ορατόρια, που έπαιζε και διηύθυνε σε εβδομαδιαία κοντσέρτα που οργάνωνε στο βερολινέζικο σαλόνι της.

https://www.youtube.com/watch?v=ti1eZ2B63Ro

Clara Wieck Schumann, (1819-1896)

Κόρη ενός φιλόδοξου δασκάλου μουσικής, η Κλάρα Βηκ από νωρίς αναγνωρίστηκε σαν παιδί-θαύμα, περιοδεύοντας σε ολόκληρη την Ευρώπη και παίζοντας τις δικές της συνθέσεις. Ερωτεύτηκε τον Ρόμπερτ Σούμαν, μαθητή του πατέρα της, και τον παντρεύτηκε στα 21 της, παρά τις πατρικές αντιρρήσεις. Εκείνη τη χρονιά ο Σούμαν συνέθεσε 150 ερωτικά τραγούδια για την Κλάρα. Μετά το θάνατο του Σούμαν, η Κλάρα συνέχισε να παίζει δημόσια και να διδάσκει, μια δραστηριότητα που κράτησε μέχρι το τέλος της ζωής της, στα 78 της χρόνια! Σταμάτησε όμως να συνθέτει, μια που είχε να φροντίσει 8 παιδιά, αντιμέτωπη επιπλέον με τη ρομαντική αντίληψη ότι είναι αδύνατον για μια γυναίκα να συνθέσει σπουδαία μουσική. Μετά το θάνατο του Σούμαν συνδέθηκε με τον νέο συνθέτη και προστατευόμενο του άντρα της, Γιοχάννες Μπραμς, με τον οποίο υπήρξαν πάντα στενοί φίλοι.

https://www.youtube.com/watch?v=Yut57izseCM

Teresa Carreño (1853-1917)

Ήταν πιανίστρια, τραγουδίστρια και συνθέτης της Βενεζουέλας Έπαιξε για τον Αβραάμ Λίνκολν στον Λευκό Οίκο το 1863 και σε πολλές συναυλίες του Henry Wood. Συνέθεσε τουλάχιστον 40 έργα για πιάνο, δύο για φωνή και πιάνο, δύο για χορωδία και ορχήστρα, και δύο κομμάτια μουσικής δωματίου. Το τραγούδι της «Tendeur» ήταν επιτυχία στην εποχή της. Είναι αξιοσημείωτο ότι ένας κρατήρας στην Αφροδίτη πήρε το όνομά του.

https://www.youtube.com/watch?v=648IqZ4YW34

Cécile Chaminade (1857-1944)

Η Chaminade συνθέτει από μικρή ηλικία, έπαιξε ακόμη και κάποια από τη μουσική της στον Georges Bizet όταν ήταν οκτώ. Έγραψε ως επί το πλείστον κομμάτια για τραγούδια για πιάνο και μουσικη δωματίου τα οποία ήταν εξαιρετικά δημοφιλή στην Αμερική. Συνέθεσε ένα Konzertstück για πιάνο, τη μουσική για μπαλέτου το «Callirhoé» και άλλα ορχηστρικά έργα. Ο συνθέτης Ambroise Thomas είπε κάποτε γι 'αυτήν: «Δεν είναι γυναίκα που συνθέτει, αλλά συνθέτης που είναι γυναίκα».

https://www.youtube.com/watch?v=n2-_ZRi7HNg

Rebbeka Clarke,(1886-1979)

Η Clarke, γεννημένη στην Harrow, είναι πιο γνωστή για τη μουσική δωματίου της για βιόλα, την οποία έγραψε για τον εαυτό της και για όλα τα γυναικεία σύνολα δωματίου που έπαιξε. Τα έργα της - συμπεριλαμβανομένης μιας Viola Sonata - επηρεάστηκαν έντονα από διάφορες τάσεις της κλασικής μουσικής του 20ού αιώνα , ιδιαίτερα ο ιμπρεσιονισμός του Claude Debussy. Η Κλαρκ γνώριζε πολλούς κορυφαίους συνθέτες της εποχής, συμπεριλαμβανομένης της Ραβέλ, με τους οποίους έχει συγκριθεί το έργο της.

https://www.youtube.com/watch?v=GrC-ti_O8aI

Germaine Tailleferre (1892-1983)

Η Tailleferre ήταν η μόνη γυναίκα στην ομάδα Γάλλων συνθετών, Les Six. Ενθαρρυνμένος και εμπνευσμένος από τους φίλους της - συμπεριλαμβανομένων των Poulenc και Ravel - έγραψε πολλά από τα σημαντικότερα έργα της κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1920, όπως το πρώτο της κοντσέρτο πιάνου, το Harp Concertino, τα μπαλέτα «Le marchand d'oiseaux» και «La nouvelle Cythère». Συνθέτει και παίζει πιάνο μέχρι το θάνατό της σε ηλικία 91 ετών.

https://www.youtube.com/watch?v=BGZhSCC8p7E

Lili Boulanger (1893-1918)

Το ταλέντο της Boulanger ήταν εμφανές στην ηλικία των δύο, όταν ο Gabriel Fauré ανακάλυψε ότι είχε τέλειο γήπεδο. Οι γονείς της ενθάρρυναν τη μουσική της εκπαίδευση. Σε ηλικία 19 ετών κέρδισε το βραβείο σύνθεσης Prix de Rome για την «Faust et Hélène», και έγινε η πρώτη γυναίκα συνθέτης που κέρδισε το βραβείο. Πέθανε τραγικά νεαρή. Ο αστεροειδής 1181 Lilith ονομάστηκε προς τιμήν της.

https://www.youtube.com/watch?v=owkoBM7_QA0

Ethel Smyth (1858-1944)

Συνθέτρια και ενεργή υπεύθυνη εκστρατείας, ο «Μάρτιος των Γυναικών» της Smyth έγινε ο ύμνος των ψηφιδωτών.Μπήκε ακόμη και δύο μήνες στη φυλακή Holloway επειδή έσπασε ένα παράθυρο. Όταν ο μαέστρος Thomas Beecham πήγε να την επισκεφτεί, βρήκε τα τραγούδια να ακούγονται στο τετράγωνο, καθώς η Smyth έγειρε έξω από ένα παράθυρο που έπαιζε με την οδοντόβουρτσα της.

https://www.youtube.com/watch?v=JQk2o38c_c

Μαριώ Φωσκαρίνα Δαμασκηνού (1850-1921) Γεννήθηκε και έζησε στο Παρίσι, καταγόταν όμως από εύπορη οικογένεια της Κέρκυρας, με προσφορά στην Επανάσταση του 1821.Σπούδασε κοντά στους καλύτερους δασκάλους και συναναστράφηκε με την αφρόκρεμα της παρισινής κοινωνίας στην καμπή του 20ού αιώνα για να δημιουργήσει μικρό αριθμό έργων από καθαρή αγάπη για την τέχνη, χωρίς βιοποριστικά ή επαγγελματικά κίνητρα.

https://www.youtube.com/watch?v=S0p3xNrNroc

Ρένα Κυριακού (1917-1994)

Υπήρξε ένα εξαιρετικό πιανιστικό ταλέντο που άρχισε τη λαμπρή διεθνή της σταδιοδρομία από παιδική ηλικία, ως παιδί θαύμα. Ολοκλήρωσε εξαιρετικές σπουδές και διέγραψε σημαντική σολιστική σταδιοδρομία σε ολόκληρο τον κόσμο. Είναι η πρώτη καλλιτέχνις που ηχογράφησε για πρώτη φορά παγκοσμίως ολόκληρο το πιανιστικό έργο σημαντικών συνθετών, όπως ο Μέντελσον.Ως δημιουργός, μας κληροδότησε πολύ ενδιαφέρουσες συνθέσεις. Μία από τις σημαντικότερες είναι το Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα, που γράφτηκε μεταξύ 1938 και 1940