Σαν σήμερα 22 Οκτωβρίου 1811 γεννήθηκε ο Φραντς Λιστ, ένας από τους σημαντικότερους ρομαντικούς συνθέτες και πιανίστες.
Του Stephen Hough* / The Guardian
Ο Φραντς Λιστ ήταν εκείνος που επινόησε τον πιανίστα ως σταρ: τον βιρτουόζο που καταλαμβάνει το κέντρο της σκηνής για ένα ολόκληρο βράδυ μπροστά σ’ ένα αφοσιωμένο, λατρευτικό κοινό. Και μόνη η παρουσία του έκανε τις γυναίκες να εκστασιάζονται. Κρατούσαν τις γόπες από τα πούρα του και τις έκρυβαν στο ντεκολτέ τους.
Πριν από τον Λιστ, οι πιανίστες έπαιζαν συνήθως ένα μόνο κομμάτι σε μεικτά προγράμματα συναυλιών. Ο Ούγγρος συνθέτης, όμως, δεν επινόησε απλώς το ρεσιτάλ πιάνου. Υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες-πιανίστες όλων των εποχών και άσκησε την πιο σημαντική επιρροή στην εξέλιξη του οργάνου και στο ταξίδι του προς τη σύγχρονη μορφή του. Φέτος θα γιορταστεί η 200ή επέτειος της γέννησής του: φαίνεται σαν ψέμα, αν λάβουμε υπόψη ότι η επιρροή του κατά τον 20ό αιώνα υπήρξε το ίδιο μεγάλη όσο τον 19ο.
Τείνουμε να ξεχνάμε ότι, τα παλιότερα χρόνια, οι συνθέτες σε γενικές γραμμές είτε έπαιζαν τα δικά τους κομμάτια είτε αυτά δεν εκτελούνταν ποτέ. Ο Λιστ όμως συνήθιζε να προγραμματίζει μουσική άλλων συνθετών στα κοντσέρτα του. Ηταν αυτός που επινόησε επίσης την ιδέα της masterclass: τον δάσκαλο του πιάνου σαν γκουρού που προσείλκυε σπουδαστές απ’ όλο τον κόσμο.
Ο Λιστ λάνσαρε επίσης την ιδέα του διευθυντή ορχήστρας ως περφόρμερ, ως πρωταγωνιστή στις συναυλίες, ενώ καθιέρωσε επίσης τη συνήθεια να παίζουν οι μουσικοί από μνήμης. Πριν από τον Λιστ, το να βάζεις κατά μέρος την παρτιτούρα ήταν σαν να έδειχνες έλλειψη σοβαρότητας. Μετά τον Λιστ, έγινε συνηθισμένο. Είναι πολύ δύσκολο, πράγματι, να εκτιμηθεί σ’ όλο της το μέγεθος η επιρροή που άσκησε επί έναν αιώνα στη ζωή των συναυλιών.
Αν όμως ο Λιστ ως πιανίστας, δάσκαλος και μαέστρος υπάρχει τώρα μόνο σαν ανάμνηση, αφήγηση και επιρροή, ο Λιστ ως συνθέτης θα βρίσκεται μαζί μας για πάντα. Η άποψη ότι η μουσική του ήταν επιπόλαιη εγκαταλείφθηκε καθώς προχωρούσε ο 20ός αιώνας. Ο Βάγκνερ έμαθε περισσότερα από τους πρώιμους πειραματισμούς του Λιστ με τις χρωματικές αρμονίες απ’ όσο ήθελε να παραδεχθεί, και ο Ούγγρος μουσικός συγκρότησε το λεξιλόγιο ενός αδρού ρυθμικού πρωτογονισμού που ο Μπάρτοκ, ο συμπατριώτης του, θα αξιοποιούσε τόσο καρποφόρα. Μερικά από τα όψιμα έργα για πιάνο του Λιστ, όπως η «Μακάβρια Τσάρντας», δημιουργούν υφές και χρώματα που ο Μπάρτοκ χρησιμοποίησε αναλλοίωτα και που άνοιξαν τον δρόμο για έναν ολόκληρο αιώνα μουσικής πιάνου.
Επισκέφθηκα το Μουσείο Λιστ όταν πήγα στη Βουδαπέστη πέρυσι. Παρότι ο Λιστ ποτέ δεν έμεινε κανονικά στην πόλη, νοίκιαζε ένα σπίτι τριών δωματίων, για να δέχεται εκεί τους μαθητές του. Αυτός ο χώρος, που μοιάζει πιο πολύ με κελί μοναχού παρά με ενδιαίτημα πρίγκιπα, στεγάζει σήμερα το μουσείο. Δεν μου επιτράπηκε να δοκιμάσω κανένα από τα πιάνα (δύο Chickering και ένα Bosenforfer), αλλά αν μπορούσα, τι θα έπαιζα; Ισως τα δύο πρώτα μέτρα από το «Τριστάνος και Ιζόλδη», όχι τόσο επειδή το όνομα του ιππότη ήταν η τελευταία λέξη που είπε ο Λιστ, όσο γιατί ο Βάγκνερ ήταν γιος του Ούγγρου, τόσο από μουσική άποψη όσο και εξ αγχιστείας, αφού είχε παντρευτεί την κόρη του Λιστ, την Κόζιμα.
Αν όμως ο Λιστ επηρέασε τόσο το μουσικό τοπίο του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, από πού προερχόταν ο ίδιος; Υπάρχουν δύο πηγές για το πρώιμο μουσικό στυλ του: οι μετα-κλασικοί, προ-ρομαντικοί, γοργοδάχτυλοι πιανίστες-συνθέτες της γενιάς του Καρλ Τσέρνι, του δασκάλου του? και ο Παγκανίνι, με τη δαιμονική βιρτουοζιτέ και τη μυστηριώδη προσωπικότητά του. Ο Λιστ πάντρεψε τη δεξιοτεχνία του πρώτου με τη φαντασμαγορική επιδεικτικότητα του δεύτερου για να δημιουργήσει ένα νέο στυλ. Η ιδιοφυΐα του Λιστ έγκειται στον τρόπο που συνδύασε αυτές τις παραδόσεις προχωρώντας παραπέρα, σε συνθέσεις που, ενώ απαλύνουν τις υπερβολές, προσφέρουν γενναιόδωρες ευκαιρίες για να επιδείξει ο πιανίστας την τεχνική του.
Ούτε άγιος, αλλά ούτε και απατεώναςΤο ερώτημα όμως παραμένει: με όλα αυτά τα επιτεύγματα, γιατί ο Λιστ έμεινε υποτιμημένος για τόσο καιρό; Και γιατί η 200ή επέτειος της γέννησής του δεν αναμένεται να γιορταστεί με τόση λαμπρότητα όσο εκείνη του Σοπέν το 2010;
Ο Σοπέν ήταν αυστηρός και απαιτητικός στη δουλειά του: παρουσίασε στον κόσμο ένα επίλεκτο σύνολο θησαυρών, ενώ ο Λιστ έδωσε ένα τεράστιο μωσαϊκό έργων, από αριστουργήματα μορφικής τελειότητας, όπως η Σονάτα σε Σι ελάσσονα, μέχρι κομμάτια τελείως βαρετά και κοινότοπα.
Υπάρχει αρκετό «ψωμί» στο έργο του Λιστ που να του εξασφαλίζει τη θέση του ανάμεσα στους μεγάλους συνθέτες, αλλά και αρκετή σαβούρα. Επειδή ο Λιστ πέρασε τη ζωή του επί σκηνής, είναι εύκολο να τον δούμε απλώς σαν ένα ηθοποιό: κάποιον που του έλειπε η ειλικρίνεια και η ακεραιότητα, που έκανε πράγματα μόνο για επίδειξη. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ζωή του ήταν επιδεικτική στο δημόσιο πεδίο – αλλά και με πολλές συγκρούσεις στο ιδιωτικό. Η σχέση του με τη Μαρί ντ’ Αγκού, με την οποία απέκτησε τρία παιδιά, έγινε πηγή άγριου κουτσομπολιού στα παρισινά σαλόνια προκαλώντας του πολύ άγχος. Πιστεύω όμως ότι, στην πραγματικότητα, η ειλικρίνεια και η ακεραιότητά του ήταν αυτές που τον ώθησαν να μην κρύψει τις εσωτερικές του θύελλες, να ζήσει και να εργαστεί σε δημόσια θέα με όλες τις συνέπειες. Ελάχιστα τον ένοιαζε τι σκεφτόταν ο κόσμος, όσον αφορά τη μουσική ή την ηθική του. Οταν, τριαντάρης, εγκατέλειψε τον δρόμο του περιοδεύοντος βιρτουόζου για να αφοσιωθεί στη σύνθεση και τη διδασκαλία, αρνούμενος να πληρώνεται και ταξιδεύοντας συνήθως σε βαγόνια τρίτης θέσης, ήταν μια συνειδητή απόφαση να εμβαθύνει στη ζωή του και να εξερευνήσει τις πιο θεμελιακές επιθυμίες του.
Θα ήταν λάθος να δούμε τον Λιστ σαν άγιο ή σαν απατεώνα. Πάντως, εκείνοι που περνούν αρκετό χρόνο μαζί του στο πιάνο, συνήθως τον θεωρούν φίλο.
* Ο Στίβεν Χόου είναι σολίστας του πιάνου και θα ερμηνεύσει, απόψε, το Πρώτο Κοντσέρτο για πιάνο του Λιστ, μαζί με την Ορχήστρα του Φεστιβάλ της Βουδαπέστης, στο Royal Festival Hall, στο Λονδίνο.
Πηγή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου