Άρθρο του Σπύρου Παπικινού για τη διδασκαλία του φλάουτου στο classicalmusic.gr

Γιατί είναι όργανο ψυχικό....

έτσι είπε ένας μαθητής του Σπύρου όταν τον ρώτησε γιατί θέλει να μάθει φλάουτο

Παραθέτω άρθρο του Σπύρου Παπικινού για το φλάουτο και την διδασκαλία του που έγραψε
στο http://www.classicalmusic.gr/ τον Ιανουάριο του 2008. Μια προσέγγιση στην προσωπικότητα του εξαίρετου μουσικού και αξιόλογου μουσικπαιδαγωγού... ένας φόρος τιμής στη μνήμη του.

Σκέψεις γύρω από τη διδασκαλία του φλάουτου

Μια προσέγγιση στη γενική διδακτική του οργάνου

Παπικινός Σπύρος , φλαουτίστας

Είναι γνωστή η μεγάλη άνθιση και εξάπλωση της μουσικής του φλάουτου, κυρίως κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού του περασμένου αιώνα. Σ' αυτό συνέβαλε ασφαλώς η παρουσία και η καλλιτεχνική δραστηριότητα μεγάλων φλαουτιστών και δασκάλων όπως οι: M.Moyse, Ph. Gaubert, M.Debost, H.M.Linde, S.Gazzelone, P.Y. Artaoud, κ.α. Η προσωπικότητα όμως που επέδρασε αποφασιστικά σε αυτή την άνθιση είναι αναμφίβολα αυτή του J.P. Rampal (1922-2000). Αυτός ανέσυρε, επιμελήθηκε, έπαιξε και ηχογράφησε ένα τεράστιο αριθμό έργων της Baroque, της κλασσικής και της ρομαντικής μουσικής αλλά και υπήρξε η αιτία να γραφούν- κυρίως για αυτόν- έργα για φλάουτο από σημαντικούς σύγχρονους συνθέτες.

Έτσι λοιπόν, με τις συνθέσεις των μεγάλων δημιουργών από την εποχή του Baroque μέχρι σήμερα αλλά και με τη δράση των μεγάλων φλαουτιστών- στους οποίους όλοι οι περί το φλάουτο χρωστάμε πολλά- το φλάουτο ευτύχησε να διαθέτει ένα πλούσιο ρεπερτόριο τόσο σε έργα (μουσική για φλάουτο σόλο, φλάουτο- πιάνο, κονσέρτα, μουσική δωματίου κτλ.) όσο και σε παιδαγωγικό υλικό (ασκήσεις, σπουδές). Θα ήταν σημαντική παράληψη και ασέβεια αν δεν ανέφερα ότι, μέσα σε αυτό το θησαυρό που μας άφησαν παρακαταθήκη οι μεγάλοι συνθέτες και οι δάσκαλοι του φλάουτου, σημαντική συνεισφορά έχουν και άξιοι Έλληνες συνθέτες με έργο τόσο αξιοπρόσεκτο όσο και πρωτότυπο. Μπροστά σε αυτήν την πληθώρα ο δάσκαλος του φλάουτου καλείται να επιλέξει και να κατατάξει την ύλη, να την προτείνει και να την διδάξει στον μαθητή. Και είναι σημαντικό και επιβεβλημένο, πολλές φορές, να επιλέξει ποια έργα θα προτείνει σε κάθε μαθητή ξεχωριστά, ανάλογα με την περίπτωση, με στόχο πάντα τα καλύτερα αποτελέσματα που είναι η κατά το δυνατόν άρτια και ολοκληρωμένη τεχνική και μουσική εκπαίδευσή του.

Το σημείο αυτό είναι πιστεύω ιδιαίτερα κρίσιμο και ουσιαστικό για την πορεία και την εξέλιξη του μαθητή. Μολονότι ο δάσκαλος φαντάζει σαν το "κέντρο της τάξης", απεναντίας το κέντρο αυτό είναι αποκλειστικά και μόνο ο μαθητής. Ο κάθε μαθητής ξεχωριστά. Είναι λοιπόν απαραίτητο από την πλευρά του ο δάσκαλος να ανιχνεύσει τους λόγους, τις πραγματικές αιτίες που οδήγησαν το μαθητή στη τάξη, να προσεγγίσει την προσωπικότητά του και στη συνέχεια και στην πορεία της διδακτικής διαδικασίας να δει και να συνδιαμορφώσει μαζί του τις μουσικές κατευθύνσεις και τους στόχους του.

Είναι αλήθεια ότι καθένας πορεύεται μέσα στην αντικειμενική κοινωνική και εν προκειμένω μουσική πραγματικότητα, σύμφωνα με τις ικανότητες και το ταλέντο του. Αλλά ποιος είναι εκείνος που θα "μετρήσει" και με ποια κριτήρια το ταλέντο του μαθητή; Και σε τελική ανάλυση τι είναι το ταλέντο;

Έχουμε συχνά όλοι μας βρεθεί μπροστά σε ικανότατους μουσικούς, έχουμε ακούσει εντυπωσιακούς δεξιοτέχνες, ανθρώπους που διαθέτουν "φωτογραφική" μουσική μνήμη που όμως πέρα από τον εντυπωσιασμό δεν μπόρεσαν να μας συγκινήσουν στο ελάχιστο. (Η τέχνη άραγε έχει σχέση με τη συγκίνηση;) Το παίξιμό τους μας άφησε αδιάφορους έως και απογοητευμένους. Πού βρίσκεται λοιπόν το ταλέντο; Και για να χρησιμοποιήσω την έκφραση γνωστού μουσικολόγου "Και η μουσική πού είναι;" Φυσικά, δεν είμαι εδώ ούτε είμαι ο πιο αρμόδιος για να δώσω απάντηση. Έτσι και αλλιώς θεωρώ ότι η απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα δεν είναι τόσο απλή υπόθεση.

Ας επιστρέψουμε λοιπόν στη τάξη.

Ποιος είναι ο μαθητής; Πώς έφτασε στο κατώφλι της τάξης του φλάουτου; Ποιος τον οδήγησε; Ήρθε μόνος του; Τι θέλει, τι γυρεύει από το φλάουτο; Οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα και η συνεπαγόμενη ακριβής γνώση, ταυτόχρονα με την επαφή και την κοινή προσπάθεια δάσκαλου- μαθητή θα αποτελέσουν τον κανόνα για την πορεία και την εξέλιξη του δεύτερου. Θα είναι ο οδηγός στη πολύχρονη σπουδή του ώστε να κατανοήσει και να μυηθεί στην πραγματική αγάπη, την υπομονή, το πείσμα, την προσήλωση, τη σεμνότητα, το σεβασμό προς την τέχνη, την πίστη και την ανιδιοτέλεια. Αρετές που πιστεύω είναι απαραίτητες για να χαρακτηριστεί κάποιος ως μουσικός. Είναι πιστεύω δουλειά και του δάσκαλου να καταλάβει ο μέλλων μουσικός ότι το κέντρο δεν είναι ο μουσικός αλλά η μουσική. Είναι αυτονόητο, χρειάζεται ωστόσο να το τονίσουμε, ότι τις αρετές αυτές θα πρέπει προηγουμένως να τις έχει κατακτήσει ο δάσκαλος, γιατί είναι φαντάζομαι σαφές και πέραν κάθε αμφισβήτησης το γεγονός πως ό,τι κάποιος δε γνωρίζει, δεν μπορεί και να το διδάξει.

Είναι σε όλους γνωστό ότι για μια σωστή πορεία και προοπτική στη μουσική, το ξεκίνημα πρέπει να γίνει σε μικρή ηλικία. Σε αυτή την ηλικία θα αναζητήσουμε τις προϋποθέσεις και τις πνευματικές και σωματικές δυνατότητες, ώστε να έχουμε σωστή και κατά το δυνατόν ολοκληρωμένη εξέλιξη. Εκεί θα βασιστεί η ολοκλήρωση και η πληρότητα της μουσικής προσωπικότητας. Τι γίνεται όμως με τους άλλους; Αυτούς που για τους λόγους του ο καθένας, πέρασαν από την παιδική ηλικία έχουν όμως την αγάπη, τη διάθεση και το κουράγιο να παλέψουν στο στίβο της μουσικής σπουδής; Αυτοί αποκλείονται; Πιστεύω ακράδαντα πως όχι.

Υπάρχουν αρκετά παραδείγματα ανθρώπων που πρόκοψαν στη μουσική έχοντας ξεκινήσει από όχι μικρή ηλικία.

Εδώ θα παίξει καταλυτικό ρόλο η θέληση, η δύναμη του χαρακτήρα, η συστηματική, πειθαρχημένη και "έξυπνη" σπουδή. Και αυτές είναι μόνο οι προϋποθέσεις για μια πορεία της οποίας τα αποτελέσματα δεν μπορούν σε καμιά περίπτωση να είναι εκ των προτέρων γνωστά.

Γίνεται και εδώ φανερό πως η προσωπικότητα του δάσκαλου και η ουσιαστική και προοδευτική σχέση δάσκαλου- μαθητή θα παίξει καθοριστικό ρόλο, καθώς τα προβλήματα που ανακύπτουν δεν είναι μόνο μουσικά. Σαν δάσκαλος του φλάουτου έχω υπόψη παραδείγματα μαθητών που, ξεκινώντας από σχετικά μεγάλη ηλικία, έφτασαν να μπορούν με αξιοπρέπεια και μουσική και καλλιτεχνική πληρότητα, να "αντιμετωπίζουν" το κοινό στις αίθουσες των συναυλιών. Οι περιπτώσεις αυτές φυσικά είναι σπάνιες και αποτελούν την εξαίρεση που απλά επιβεβαιώνει τον κανόνα.

Έχει γίνει φαντάζομαι φανερό πόση μεγάλη σημασία έχει η αρμονική συνύπαρξη δάσκαλου και μαθητή για την πορεία και την ολοκλήρωση όχι μόνο του δεύτερου- που είναι το κυρίως ζητούμενο- αλλά και του ίδιου του δάσκαλου, όπως είναι εξίσου φανερό πόση ευθύνη, παιδαγωγική, καλλιτεχνική, ηθική αναλαμβάνει κάποιος που θέλει να παίξει το ρόλο του δάσκαλου. Πολύ περισσότερο αφού ο ουσιαστικός έλεγχος, η αξιοκρατία και η καλλιτεχνική συνείδηση είναι έννοιες που στον τόπο και το χώρο μας ωχριούν.

Ας έχουν λοιπόν οι υποψήφιοι μαθητές του φλάουτου, και όχι μόνο, τα μάτια τους και κυρίως τα αυτιά τους ανοιχτά, δεδομένου, καθώς είπε και νεοέλληνας σοφός, "Στην Ελλάδα ό,τι δηλώσεις είσαι".

Τονίσαμε προηγουμένως ότι το κέντρο της τάξης είναι ο μαθητής. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι ο μαθητής είναι αυτός που θα καθορίσει την πορεία και τη διδακτική διαδικασία στην τάξη. Είναι το κέντρο όσον αφορά την προσωπικότητά του, την ιδιαιτερότητά του, την οποία ο δάσκαλος πρέπει να ανιχνεύσει και να προσεγγίσει ώστε να ανοίξει το δρόμο της μουσικής σπουδής και πορείας του. Ο μαθητής έρχεται με την παρθένα αγάπη, τη χαρά, τον ενθουσιασμό και το δέος μπροστά στο καινούργιο και το άγνωστο. Στην τάξη θα συνειδητοποιήσει τι ακριβώς είναι το φλάουτο. Ποιος πραγματικά είναι ο ήχος του, ποια είναι η μουσική του. Ο δάσκαλος θα τον μυήσει στα μυστικά και τις τεχνικές του. Θα του ανοίξει την πόρτα των μεγάλων συνθετών. Θα του μάθει να αναζητά και να μαθαίνει. Θα τον μάθει να ακούει. Έτσι ο νέος φλαουτίστας θα μπει στον κόσμο του φλάουτου και της μουσικής και σύμφωνα με τη δύναμη του νου και της ψυχής του θα προχωρήσει και θα καταθέσει το δικό του λιθάρι, μικρό ή μεγαλύτερο, όμως μοναδικό και ανεπανάληπτο στο μεγάλο μουσικό οικοδόμημα.

Ποιο όμως είναι το φλάουτο και ποια είναι η μουσική του; Ο μαθητής που πρωτοέρχεται στο ωδείο δεν μπορεί ασφαλώς να γνωρίζει. Υπάρχουν βεβαίως η έλξη, κάποια ερεθίσματα, η επιθυμία να παίξει το όργανο. Αλλά περί τίνος πρόκειται δεν μπορεί να ξέρει.

Θυμάμαι, κάποτε, μπήκε για πρώτη φορά στη τάξη ένας μικρός (τώρα ήδη καλός φλαουτίστας) και μου είπε ότι θέλει να μάθει φλάουτο. Τον ρώτησα γιατί φλάουτο; Η απάντηση ήταν αφοπλιστική: "Γιατί είναι όργανο ψυχικό"… Αυτό του έφτανε για να πάρει την απόφαση και ασφαλώς σε μένα περίσσευε. Από αυτή την "ψυχική" ανάγκη ξεκινώντας και εκμεταλλευόμενος ο δάσκαλος αρχίζει και όπως είπαμε με αφετηρία την προσωπικότητα του μαθητή ανοίγει σιγά- σιγά και προσεκτικά τις πόρτες των μεγάλων του φλάουτου, περνώντας από τις κουραστικές και χρονοβόρες δυσκολίες των ασκήσεων και των σπουδών. Μαθαίνει σιγά- σιγά και υπομονετικά ο μαθητής πώς μιλάει ο Mozart, πώς σκέφτεται ο Bach, πώς προχωράει η μεγάλη μουσική διαμέσου των αιώνων μένοντας αναλλοίωτη και "κλασσική" με την έννοια ότι εκφράζει σκέψεις, ιδέες, σχέσεις και συναισθήματα διαχρονικά. Μαθαίνει πώς ο Vivaldi και ο Debussy, ο Haendel και ο Poulenc, ο Telemann και ο Hindemith μιλάνε για τα ίδια ακριβώς πράγματα αλλά με διαφορετικό τρόπο. Και προχωράει στη μουσική και τη ζωή εκφράζοντας και αυτός τα ίδια πράγματα καταθέτοντας την "πνοή" του πάνω και μέσα και γύρω από το φλάουτο. Μαθαίνει πώς να γίνεται το μέσο αλλά και ο φορέας της σκέψης, της ιδέας και της αίσθησης. Μαθαίνει να κάνει τον ακροατή κοινωνό και συλλειτουργό της τέχνης.

Ίσως διαβάζοντας αυτές τις σκέψεις κάποιος να φανταστεί πως ο μαθητής- ο μουσικός- διανύει μιαν απέραντη μοναξιά στη μακρόχρονη πορεία της σπουδής του. Όμως όχι! Απεναντίας μαθαίνει και ασκείται στο να επικοινωνεί με άλλους μουσικούς, να καταθέτει τη μουσική του σκέψη και πρόταση απλώς σαν μια συνιστώσα της κοινής μουσικής ιδέας που παράγει ένα μουσικό σύνολο, μικρότερο ή μεγαλύτερο.