H μουσική διαπαιδαγώγηση σήμερα

Dr Hermann Regner:  H μουσική διαπαιδαγώγηση σήμερα – 10 προϋποθέσεις για το μάθημα της Μουσικής 

1.    Βάση κάθε μουσικής διδασκαλίας είναι η μουσική δημιουργία.
Η μουσική ενεργοποιεί το σώμα, την ψυχή και το πνεύμα. Γι αυτό η διδασκαλία της πρέπει να απευθύνεται στο «όλον» του ανθρώπου, ανεξάρτητα από την ηλικία, την πνευματική ωριμότητα και τις δυνατότητες του να προσεγγίσει τη μουσική. Πρέπει  να έχουμε υπόψη ότι πριν από κάθε θεωρητική, ιστορική και αισθητική διαπαιδαγώγηση υπάρχει η σωματική εμπειρία και η εμπειρία των αισθήσεων, καθώς παίζουμε ένα μουσικό όργανο, τραγουδάμε ή συμμετέχουμε ενεργά στη μουσική ακρόαση μια και αυτή, όταν γίνεται σωστά, αποτελεί ενεργητική προσέγγιση της μουσικής.
Με την έκφραση «παίζω ένα μουσικό όργανο» δεν εννοούμε μόνο  «παίζω» βιολί ή πιάνο, αλλά και τα απλά κρουστά μουσικά όργανα της Μουσικοκινητικής Αγωγής Orff ή τα όργανα που έχουμε κατασκευάσει εμείς. Η επαφή με την ποικιλία των μικρών απλών κρουστών μπορεί να αποτελέσει αποφασιστικής σημασίας μουσική εμπειρία.

2.    Η επικοινωνιακή λειτουργία της μουσικής καλλιεργείται μέσα από την  ομαδική  συμμετοχή  στην εκτέλεση μουσικών έργων, γιατί έτσι αποκτάται μία βασική κοινωνική εμπειρία πολύ πέραν του ειδικού πεδίου της μουσικής.
Η μουσική είναι επικοινωνία, είναι μια γλώσσα που δεν χρειάζεται μετάφραση. Την επινοούν άνθρωποι, για να την ακούσουν άλλοι άνθρωποι, για να χαρούν, να προβληματιστούν ή και να αντιδράσουν. Ομαδικά παιχνίδια, διάλογοι, παιχνίδια ερωτήσεων, απαντήσεων, ομαδική μουσική σύνθεση, αυτοσχεδιασμοί, τραγούδια με παιχνίδι, όλα αυτά προάγουν τη μουσική σε ένα είδος γλώσσας.

3.    Επειδή η μουσική δημιουργία είναι μια σφαιρική δραστηριότητα του ανθρώπου, πρέπει η διδασκαλία της να προάγει εξαρχής  τη συνεργασία του σώματος, της ψυχής και του πνεύματος.
Οι ενήλικες σκέπτονται με έννοιες που απέκτησαν κατά τη διάρκεια του βίου τους, τις οποίες τα παιδιά και οι νέοι δεν διαθέτουν ακόμη. Εξάλλου ο συνδυασμός των δυνατοτήτων μάθησης του ατόμου δεν είναι κάτι σταθερό και δεδομένο σε κάθε στάδιο της εξέλιξης του. Στην εκμάθηση λοιπόν πρέπει να δοθεί ο απαραίτητος χρόνος που θα δίνει τη δυνατότητα μιας στροφής προς τον εσωτερικό κόσμο, δηλαδή μιας «εσωτερικοποίησης». Δεν είναι πάντα οι πρώτες εντυπώσεις που έχουν διάρκεια, ούτε οι γρήγορες κρίσεις είναι πάντα και σωστές. Η επιθυμία να μάθει κανείς, πώς, από ποιον και γιατί είναι κάτι κατασκευασμένο έτσι και όχι αλλιώς, δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι προϋπάρχει, αλλά πρέπει να διεγερθεί. Εκείνη η σχέση του ανθρώπου με τη μουσική, η οποία διαρκεί στο χρόνο και θα εμπλουτίσει μια ολόκληρη ζωή, χρειάζεται να είναι πολυδιάστατη και να ενώνει τις σωματικές, ψυχικές και πνευματικές ιδιότητές του.

4.    Η μουσική διδασκαλία γίνεται ζωντανή, όταν συσχετίζεται με άλλες τέχνες.
Δεν υπάρχει μόνο μία Μούσα αλλά εννέα: όλες είναι κόρες του Δία. Μαζί χορεύουν και τραγουδούν. Υπάρχουν πολλές αποδείξεις ότι στοιχεία των λαϊκών χορών σχετίζονται με διάφορους πολιτισμούς στους οποίους η μουσική, ο χορός, ο λόγος, η εικόνα και η σκηνική δράση ενώνονται και  αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο με εσωτερική συνοχή. Στη διδασκαλία παίζουν σημαντικό ρόλο οι δυνατότητες σύγκρισης, συσχετισμού, ακόμη και η μεταφορά από το ένα μέσο έκφρασης σε ένα άλλο. Με αυτό τον τρόπο  γίνεται η αναγνώριση της νομοτέλειας της καλλιτεχνικής δημιουργίας, και τα μέσα της καλλιτεχνικής έκφρασης αναδεικνύουν το καθένα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Εκτός από αυτά μια πολυαισθητική διδασκαλία μπορεί να ανταποκριθεί στις διαφορετικές τάσεις που υπάρχουν μέσα σε μία ομάδα  ατόμων.

5.    Για την προσέγγιση της μουσικής είναι απαραίτητες οι ατομικές μουσικές εμπειρίες.
Η μουσική σύνθεση δεν αρχίζει με μια φούγκα ή μία σονάτα, αλλά με το αυθόρμητο τραγούδι ή με τον αυτοσχεδιασμό με ένα τύμπανο ή μία φλογέρα ή με τη συνοδεία ενός χορού. Με τη συνεχή επανάληψη αρχίζει η σύγκριση και η βελτίωση ώστε σε λίγο δημιουργείται –ακόμη και στα παιδιά- η επιθυμία της επανάληψης του μουσικού κομματιού, με σκοπό την καταγραφή και την εκτέλεσή του από έναν άλλο μουσικό.

6.    Η διδασκαλία πρέπει να εισάγει στο θησαυρό της μουσικής παράδοσης, «ανοίγοντας» παράλληλα το αυτί, την καρδιά και το βλέμμα προς τη μουσική του παρόντος και του μέλλοντος.
Η μουσική είναι παρελθόν, παρόν, μέλλον. Τα θέματά της πάντα εκφράζανε και εξέφραζαν το πνεύμα της εποχής, γιατί είναι διαχρονικά, όπως η σχέση του ανθρώπου με τον Θεό, τη Φύση και τους συνανθρώπους του μέσα από ένα παιχνίδι της έμπνευσης το οποίο διέπεται από καθορισμένους κανόνες. Όπως μεταβάλλεται ο άνθρωπος και οι συνθήκες της ζωής του, έτσι μεταβάλλεται και η μουσική. Αν έχουμε την τύχη να κάνουμε με ανθρώπους που το βλέμμα τους είναι στραμμένο προς τη ζωή και το μέλλον, τότε πρέπει και εμείς να συμβάλλουμε στην αφύπνιση της κατανόησης της σύγχρονης μουσικής. Η συνείδησή μας για τη μουσική –όχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά σε πολλά μέρη της γης– αναφέρεται κυρίως στο παρελθόν, χωρίς καμία περιέργεια για τη μουσική σύνθεση της σύγχρονης εποχής.

7.    Η μουσική διδασκαλία πρέπει πρώτα να δοκιμάσει να καλλιεργήσει ένα δεσμό με την εθνική μουσική παράδοση και ύστερα να επιδιώξει τη γνωριμία με την ξένη μουσική.
Τα σύγχρονα πληροφοριακά και επικοινωνιακά συστήματα προέκτειναν τις γνώσεις μας για τον κόσμο τόσο πολύ ώστε περιέπλεξαν την πολιτική και ηθική συνυπευθυνότητά μας, παραλύοντας τις εσωτερικές αντιδράσεις μας, με κίνδυνο να χάσουμε την ταυτότητά μας. Οι δυνατότητές μας να παρακολουθήσουμε άλλους ανθρώπους να χορεύουν και να τραγουδάνε, έχουν γίνει άπειρες. Η προσέγγιση με τις πολιτιστικές τους εκδηλώσεις είναι μια προσέγγιση με συνανθρώπους με τους οποίους μοιραζόμαστε αυτή τη γη. Η απαίτηση αυτή περιπλέκεται από τη δυσχέρεια διάκρισης του πραγματικού κόσμου από τον ιδεατό που βασίζεται στην τεχνική.

8.    Η μουσική παιδεία ανυψώνει το δάσκαλο που έχει καλλιτεχνικές κλίσεις και παιδαγωγική κατάρτιση.
Η μονομερής εκπαίδευση του δασκάλου δεν επαρκεί, όπως δεν επαρκεί ούτε ο δάσκαλος που διδάσκει όλα τα μαθήματα χωρίς να έχει μουσική μόρφωση. Δεν επαρκεί όμως ούτε και ο προχωρημένος πιανίστας που παίζει τέλειο Σοπέν, αλλά δεν έχει επαφή με τα παιδιά, στον τρόπο που αισθάνονται και σκέφτονται. Είναι πάντοτε απαραίτητες οι επιμορφώσεις στη δια βίου εκπαίδευση και στη μετεκπαίδευση των δασκάλων.
Η ανατροφή των παιδιών μέσω της μουσικής ανήκει κυρίως στο σχολείο όπου θα φοιτήσουν όλα τα παιδιά. Οι πρόσθετες δυνατότητες μουσικής παιδείας στα ωδεία και τις μουσικές σχολές  αποτελούν πάντα μια θετική συνεισφορά.

9.    Η μουσική διδασκαλία πρέπει να περιλαμβάνει και τον κόσμο των παιδιών που μας έχουν εμπιστευθεί.
Τα παιδιά και οι νέοι είναι πιο εξαρτημένοι από τους κανόνες του περιβάλλοντος κόσμου από όσο οι ενήλικες. Η προσαρμογή στις πολιτισμικές παραδόσεις της οικογένειας της κοινωνικής ομάδας είναι θέμα επιβίωσης. Με εξαίρεση μία σύντομη περίοδο αντιθετικής στάσης, οι κλίσεις, οι προτιμήσεις, οι αξίες και τα ιδανικά των νέων εξαρτώνται από τον περιβάλλοντα κόσμο τους. Για να τον επηρεάσουμε, όπως και σε κάθε διαδικασία ανανέωσης πρέπει όσο είναι δυνατό να τον λαμβάνουμε υπόψη.

10.     Η αρχή και το τέλος κάθε μουσικής διαπαιδαγώγησης είναι να εμπνεύσουμε στους μαθητές μας την αγάπη προς τη μουσική.
Αυτό είναι κάτι που πρέπει να αρχίσει νωρίς, πολύ πριν από τη μουσική διδασκαλία στο σχολείο ή το ωδείο. Πρέπει να ενισχύονται πολλές μικρές δραστηριότητες και πρέπει να δίνονται πολλές ευκαιρίες για να ωφεληθούν οι μαθητές κατάλληλα.
Μετάφραση από τα Γερμανικά  Κατερίνα Σαρροπούλου 
Δημοσιεύθηκε στους ΡΥΘΜΟΥΣ , τεύχος 11,