Οι Δερβίσηδες, ειναι γνήσια έκφραση του ισλαμικού μυστικισμού, μέσα από μια χορική ιεροτελεστία αιώνων επιδιώκουν να εξαγνίσουν την ανθρώπινη ψυχή. Αφαιρώντας τους μαύρους μανδύες τους μένουν με λευκά ενδύματα για να ξαναγεννηθούν, ξεκινώντας την περιστροφή με το δεξί χέρι στραμμένο προς τον ουρανό -για να «λάβουν τη δόξα του Θεού»- και το αριστερό προς τη γη -για να μεταφέρουν τη θεϊκή δόξα προς τον κόσμο της ύλης. Με το χορό τους μεταδίδουν στο κοινό την εκστατική τους εμπειρία.
Το βασικό όχημα για την πραγμάτωση του στόχου τους είναι το «Σεμά», ο εκστατικός περιστροφικός χορός.
Το «Σεμά» βρήκε τον πραγματικό του ρόλο, αυτόν δηλαδή της απόλυτης μέθεξης και της ένωσης του Δερβίση με τον Θεό, με την ίδρυση του τάγματος των Μεβλεβί από τον μεγάλο Πέρση Σούφι, μυστικό και ποιητή Μεβλανά Τζελαλαντίν Ρουμί (1207 μ.Χ.).
Το σεμά, ο εκστατικός περιστροφικός χορός των Δερβίσηδων, ασκεί ακαταμάχητη γοητεία σε όποιον βιώσει τη μυσταγωγική του εμπειρία, ανεξάρτητα από κοσμοθεωρίες και θρησκευτικές πεποιθήσεις.
Κοινός στόχος των διαφορετικών σούφικων ταγμάτων των Δερβίσηδων και υπέρτατη επιθυμία, είναι η ένωσή τους με τον Αγαπημένο (Θεό) και το σεμά, ο στροβιλιστικός αυτός χορός, αποτελεί το βασικό όχημα για την πραγμάτωση του στόχου τους.
Οι φυσικοί νόμοι του σύμπαντος ακολουθούν την κυκλική πορεία που μιμείται ο δερβίσης, στην οποία συμμετέχει και τη μοιράζεται με τις υπόλοιπες υπάρξεις που τον περιστοιχίζουν.
Ο περιστρεφόμενος Δερβίσης στροβιλίζεται γύρω από τον εαυτό του, διαγράφει ομόκεντρους κύκλους και γίνεται ένα με την αρμονία της φύσης, του μεγαλείου που του έταξε ο Δημιουργός του. Εκστατικός, σαν τους μύστες του Ορφέα και τις μαινάδες του Διόνυσου, ο δερβίσης ζαλίζει την ψυχή. Την ξεγελά και την αποδεσμεύει από τη «σκλαβιά» του σώματος.
Με τα χέρια ανοιχτά σαν φτερούγες, την παλάμη του δεξιού χεριού στραμμένη προς τον ουρανό και του αριστερού προς τη γη, με το κεφάλι ελαφρά γερμένο προς τον δεξιό ώμο, οι Δερβίσηδες περιστρέφονται γύρω από τον εαυτό τους υπό τους ήχους παραδοσιακών θρησκευτικών μουσικών, ενώ ταυτόχρονα κινούνται κυκλικά σε όλη τη σκηνή. Ο χορός τους μοιάζει σαν τον κοσμικό χορό των πλανητών γύρω από τον Ηλιο, που, βεβαίως, για τους μυστικιστές χορευτές δεν είναι άλλος από τον Αγαπημένο.
Οι Μεβλεβί Ντερβίς (Δερβίσηδες Μεβλεβί ή Μεβλεβίτες) είναι ένα Σουφικό Τάγμα. Με τον όρο Σούφι εννοούμε εκείνες τις πρώτες ασκητικές κοινότητες του Ισλάμ, και οι οποίες εγκατέλειψαν τα εγκόσμια, πρεσβεύοντας ότι το ανθρώπινο πεπρωμένο εξαρτάται από την ανεξιχνίαστη θέληση του Θεού. Σε αυτές τις κοινότητες επικράτησε αρχικά το ασκητικό στοιχείο του μυστικισμού, ενώ με την πάροδο του χρόνου ο ασκητισμός θεωρήθηκε ως προκαταρκτικό στάδιο για την επίτευξη της πνευματικής ζωής. Ο μυστικισμός πήρε την θέση του ασκητισμού ως στόχος και επιδίωξη. Οι κοινότητες των Σούφι επηρεάστηκαν άμεσα από τις αρχαιότερες παραδόσεις και φιλοσοφίες της Ανατολής και της λεκάνης της Μεσογείου, όπως ο Νεοπλατωνισμός, ο Γνωστικισμός, ο Βουδισμός και ο Χριστιανισμός. Όλες αυτές οι διδασκαλίες έπαιξαν το ρόλο τους στην τελική διαμόρφωση της σουφικής διδασκαλίας, αφού σύμφωνα με τους Σούφι «όλες οι Παραδόσεις οδηγούν στην μια και μόνη αλήθεια».
Η τελετουργία της Σεμά
Εν γένει η τελετουργία συνίσταται από αρκετά μέρη με διαφορετικό νόημα. Αρχικά με τη συνοδεία του τύμπανου (κουντούμ) γίνεται το Νάατ ιτ Σερίφ, μια ευλογία προς τον Προφήτη που αντιπροσωπεύει την αγάπη. To Νάατ ακολουθείται από ένα Ταξίμ, αυτοσχεδιασμό με νέυ (φλάουτο), που αντιπροσωπεύει τη θεία ανάσα, η οποία εμψυχώνει τα πάντα. To βάδισμα του Σουλτάν Βελέντ, συνοδευόμενο από μουσική περσέβ, είναι μια τριπλή κίνηση γύρω από τον χώρο της περιστροφής και οι χαιρετισμοί των σεμαζέν συμβολίζουν τον χαιρετισμό της ψυχής προς την ψυχή, ο οποίος αποκρύπτεται από τη μορφή και το σώμα.
Κατά τη διάρκεια της Σεμά συμβαίνουν τέσσερις σελάμ, ή μουσικές κινήσεις, κάθε μία από τις οποίες ακολουθεί διαφορετικό ρυθμό. Η πρώτη σελάμ συμβολίζει τη γέννηση του ανθρώπου στην αλήθεια. Η δεύτερη σελάμ συμβολίζει την έκστασή του, όταν ατενίζει το μεγαλείο του Θεού. Η τρίτη σελάμ αντιπροσωπεύει τη θυσία του νου μπρος στην αγάπη. Είναι επίσης μια εκμηδένιση του εαυτού, γνωστή και ως νιρβάνα στη βουδιστική φιλοσοφία. Η τέταρτη σελάμ σηματοδοτεί την επιστροφή του ντερβίς από την πνευματική του αναζήτηση. Ακολουθεί η απαγγελία από τo Κοράνιο με έμφαση στους στίχους «Στον Θεό ανήκει η Ανατολή και η Δύση. Όπου κι αν στραφείς, εκεί υπάρχει το πρόσωπο του Θεού. Είναι Εκείνος που όλα τα αγκαλιάζει, εκείνος που όλα τα γνωρίζει" (Σουρά Μπάκαρα 2:115). Η τελετουργία τελειώνει με μια προσευχή για ειρήνη στην ψυχή των προφητών και των πιστών. Κατόπιν οι ντερβίς αποσύρονται στα δώματά τους για διαλογισμό (τεφεκούρ).
Οι τέσσερις σελάμ ως σύνολο αναλύονται ως εξής. Οι ντερβίς εισέρχονται στο σεμαχάν (δώμα της σεμά) οδηγούμενοι από τον σεμαζένμπασι (οδηγό του χορού) και στέκουν στη μία πλευρά με την κεφαλή σκυμμένη. Ο σεμαζένμπασι φορά ένα λευκό σίκε (κάλυμμα κεφαλής) και στέκει κοντά στη θέση του Σεΐκ Ο Σεΐκ είναι ο τελευταίος που μπαίνει στο δωμάτιο. Σταματά και υποκλίνεται προς το σημείο της θέσης του. Κατόπιν προχωρά αργά σε ένα κόκκινο τομάρι από πρόβατο.
Οι μουσικοί κάθονται σε ένα εξυψωμένο σημείο απέναντι απ' τον Σεΐκ. Ο χαφίζ (εκείνος που έχει αποστηθίσει όλο το Κοράνιο) ψάλλει μια προσευχή προς τον Μεβλανά και μια σουρά (στροφή) από τo Κοράνιο. Ο ήχος τον κουντούμ σπάζει τη σιωπή. Οι ντερβίς είναι πια γονατισμένοι και ακούν τον ήχο ενός νέυ να παίζει το περσέβ.
Ο Σεΐκ κάνει ένα βήμα μπρος απ' τη θέση του. Σκύβει το κεφάλι και αρχίζει να περπατά αργά περιστρεφόμενος γύρω στο σεμαχάν. Οι ντερβίς ακολουθούν κυκλώνοντας το δώμα τρεις φορές και σταματούν για να υποκλιθούν ο ένας στον άλλον μπρος στη θέση του Σεΐκ Καθώς υποκλίνονται, κοιτάζουν το σημείο ανάμεσα στα φρύδια του ντερβίς που στέκει απέναντί τους, ατενίζοντας έτσι τη θεία εκδήλωση μέσα στον άνθρωπο. Κυκλώνοντας για τρίτη φορά το δώμα, ο τελευταίος ντερβίς υποκλίνεται στραμμένος στη θέση τον Σεΐκ και επιστρέφει στη θέση του. To ίδιο κάνει και ο Σεΐκ.
Κατόπιν οι ντερβίς ή σεμαζέν υποκλίνονται, βγάζουν το μαύρο κάλυμμα του μανδύα τους, το φιλούν και το αφήνουν να πέσει στο πάτωμα. Με αυτόν τον τρόπο αφήνουν πίσω τους καθετί γήινο κι ετοιμάζονται να στραφούν προς τον Θεό. Επιστρέφουν στη θέση τους και στέκουν με τα χέρια σταυρωμένα στο στήθος και το δεξί πάνω απ' το αριστερό.
Οι μουσικοί παίζουν καθώς ο σεμαζένμπασι πλησιάζει τον Σεΐκ Υποκλίνεται προβάλλοντας το δεξί του πόδι, με τα χέρια πάντα σταυρωμένα στους ώμους. Φιλά το δεξί χέρι του Σεΐκ κι έπειτα πισωπατεί λίγα μέτρα απ’ τη θέση του Σεΐκ, προκειμένου να διευθύνει το χορό. Ένας-ένας οι ντερβίς πλησιάζουν τον Σεΐκ με τον ίδιο τρόπο. Υποκλίνονται και φιλούν το χέρι του, ενώ εκείνος φιλά το κάλυμμα της κεφαλής τους, το σίκε. Υποκλίνονται και πάλι και στρέφονται προς τον σεμαζένμπασι για σιωπηλή καθοδήγηση. Όλοι οι ντερβίς ξεδιπλώνουν με τη σειρά τα χέρια τους και περιστρέφονται, καθώς ο Σεΐκ στέκει στη θέση του. Οι μουσικοί παίζουν και ο χορός ψάλλει. Οι σεμαζέν εκτείνουν τα χέρια τους με την παλάμη τον δεξιού χεριού στραμμένη προς τα πάνω, ενώ η παλάμη του αριστερού χεριού είναι στραμμένη προς τα κάτω. Η ενέργεια εκ των άνω εισέρχεται στη δεξιά παλάμη, κυλά μέσα από to σώμα και περνά στη γη από την αριστερή παλάμη.
Καθώς οι σεμαζέν περιστρέφονται ο σεμαζένμπασι περπατά αργά ανάμεσά τους διορθώνοντας σιωπηρά την ταχύτητα ή τη στάση τους. Οι ντερβίς περιστρέφονται αριστερόστροφα, ψάλλοντας σιωπηλά «Αλλάχ, Αλλάχ». Μετά από δέκα λεπτά περίπου η μουσική σταματά. Οι ντερβίς ολοκληρώνοντας την περιστροφή τους σταματούν στραμμένοι προς τον Σεΐκ. Η κίνησή τους είναι τόσο γοργή που οι μανδύες τους τυλίγονται ορμητικά γύρω από τα πόδια τους. Τούτη η διαδικασία (σελάμ) επαναλαμβάνεται άλλες τρεις φορές. Στην τέταρτη σελάμ ο Σεΐκ εισέρχεται αργά στον κύκλο και πηγαίνει στο κέντρο. Περιστρέφεται σαν τον ήλιο με τους περιστρεφόμενους πλανήτες γύρω του. Κατόπιν επιστρέφει στη θέση του. Υποκλίνεται, κάθεται και φιλά το πάτωμα. Οι σεμαζέν κάθονται και βάζουν τους μανδύες τους.
Ο Σεΐκ απαγγέλλει τη Φατixα, την πρώτη στροφή του Κορανίου. Οι ντερβίς φιλούν το πάτωμα και σηκώνονται. Ο Σεΐκ συνεχίζει με μια επίκληση στον Μεβλανά και ξεκινά τον ήχο «Χου». Οι ντερβίς τον ακολουθούν εκφωνώντας το «χου», τη θεία συλλαβή που αγκαλιάζει όλα τα ονόματα τον Θεού Ο Σεΐκ σηκώνεται, διασχίζει το δώμα και φεύγει. To ίδιο κάνουν και οι ντερβίς που τον ακολουθούν. Πριν εγκαταλείψουν την αίθουσα, υποκλίνονται προς την κόκκινη προβιά. Η τελετουργία αυτή τελείται ανελλιπώς εδώ και επτά αιώνες. Στην περιστροφή της υπάρχει μια διαρκής υπενθύμιση πως η ζωή είναι μια διαρκής περιστροφή και πως κανείς δεν μπορεί να τη σταματήσει.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου