Η πολιτική της μουσικής

Ο διάσημος πιανίστας και μαέστρος Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ εξιστορεί τη ζωή του και αναλύει τις απόψεις του για την ανάγκη αραβοϊσραηλινής συνύπαρξης, που τον έφεραν σε αντιπαράθεση με το Ισραήλ

Ο μικρός Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ παίζει πιάνο στο σπίτι όπου γεννήθηκε ο Μότσαρτ, στο Σάλτσμπουργκ. Φωτογραφία του 1952

της Ισμας Τουλάτου

«Ο εντεκάχρονος Μπάρενμποϊμ είναι φαινόμενο». Με τη φράση αυτή που έγραψε σε μια κόλλα χαρτί το καλοκαίρι του 1954 στο Σάλτσμπουργκ, ο αρχιμουσικός Βίλχελμ Φουρτβένγκλερ έμελλε να συμβάλει αποφασιστικά στη μετεξέλιξη ενός προικισμένου παιδιού σε έναν από τους διασημότερους πιανίστες και διευθυντές ορχήστρας της γενιάς του. Η επιστολή αυτή συνοδεύθηκε από μια πρόσκληση του Φουρτβένγκλερ στον μικρό Μπάρενμποϊμ να συμπράξει με την περίφημη Φιλαρμονική Ορχήστρα του Βερολίνου. Ωστόσο οι γονείς του αρνήθηκαν καθώς πίστευαν πως, μετά τις ναζιστικές φρικαλεότητες, ήταν ακόμη πολύ νωρίς για μια εβραϊκή οικογένεια να ταξιδέψει από το Ισραήλ στη Γερμανία. Η άρνηση αυτή στάθηκε ένα από τα πρώτα ερεθίσματα της πολιτικής σκέψης του Μπάρενμποϊμ.

«Πάντα μου προκαλούσε σύγχυση το γεγονός ότι εκείνη την περίοδο το Ισραήλ δεν είχε διπλωματικές σχέσεις με τη Γερμανία αλλά είχε με την Αυστρία» γράφει ο διάσημος αργεντινο-ισραηλινός μαέστρος και πιανίστας. «Με κάποιον τρόπο οι Αυστριακοί κατάφεραν να πείσουν τον κόσμο ότι ήταν θύματα των ναζιστών και του Χίτλερ. Οι Αυστριακοί είναι, πράγματι, οι πιο επιτήδειοι άνθρωποι στον κόσμο: έχουν καταφέρει να κάνουν τον Μπετόβεν Αυστριακό και τον Χίτλερ Γερμανό!».

Το παραπάνω είναι ένα από τα περιστατικά που περιλαμβάνονται στην αυτοβιογραφία του Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ με τίτλο Μια ζωή στη μουσική. Η πρώτη αγγλική έκδοση κυκλοφόρησε το 1991 έχοντας γραφεί στο Μπαϊρόιτ, στο Σικάγο, στο Παρίσι, στη Δρέσδη, στο Λονδίνο, στο Σάλτσμπουργκ, στο Γκστάαντ και στη Βιέννη, τις πόλεις δηλαδή που είχαν ως τότε διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη ζωή και στην καριέρα του συγγραφέα. Εντεκα χρόνια αργότερα κυκλοφόρησε η - γενναία αναθεωρημένη - έκδοση, η οποία συμπεριέλαβε έξι νέα κεφάλαια και η επεξεργασία της έγινε στο Βερολίνο (βάση του Μπάρενμποϊμ από τις αρχές της δεκαετίας του 1990) και στο Σικάγο
.

Από την εποχή της αναθεωρημένης πρωτότυπης έκδοσης του βιβλίου μεσολάβησαν πολλά στη ζωή και στην καριέρα του Μπάρενμποϊμ: αποχαιρέτησε την περίφημη Συμφωνική Ορχήστρα του Σικάγου όπου επί σειρά ετών κατείχε τη θέση του μουσικού διευθυντή, ανέλαβε τον αντίστοιχο ρόλο στη Σκάλα του Μιλάνου διατηρώντας, παράλληλα, και την Κρατική Οπερα του Βερολίνου, έγραψε κι άλλα βιβλία, ενώ οι τολμηρές απόψεις του σχετικά με την ανάγκη της ειρηνικής αραβοϊσραηλινής συνύπαρξης τον έφεραν συχνά σε αντιπαράθεση με το επίσημο κράτος του Ισραήλ.

Παράλληλα, όμως, του χάρισαν και την παλαιστινιακή υπηκοότητα (το 2008) δίπλα στην αργεντίνικη, στην ισραηλινή και στην ισπανική που ήδη διέθετε. Οσο για τη νεανική West Eastern Divan Orchestra την οποία ίδρυσε το 1999 από κοινού με τον αμερικανο-παλαιστίνιο διανοούμενο Εντουαρντ Σαΐντ με σκοπό την πραγμάτωση της ειρηνικής συνύπαρξης μέσω της μουσικής, σήμερα ηχογραφεί με την Decca.

Ωστόσο, το Μια ζωή στη μουσική διατηρεί στο ακέραιο το ενδιαφέρον του καθώς, όπως ο ίδιος ο Μπάρενμποϊμ ξεκαθαρίζει από τον πρόλογο, δεν πρόκειται για μια συμβατική αυτοβιογραφία: το αυτοβιογραφικό νήμα υπάρχει μόνο ως προέκταση των σκέψεων για τη μουσική και τη σχέση της με την ίδια τη ζωή.

Τα πρώτα χρόνια στην Αργεντινή, όπου γεννήθηκε τον Νοέμβριο του 1942, τα μαθήματα πιάνου με τον πατέρα του ο οποίος ουσιαστικά παρέμεινε και ο μοναδικός δάσκαλός του, η μετεγκατάσταση στο Ισραήλ το 1952 και η προσαρμογή του εκεί, οι παράλληλες σπουδές στη διεύθυνση ορχήστρας, περνούν με τρόπο γοητευτικό στις σελίδες του βιβλίου. Εξίσου ενδιαφέρουσες είναι οι περιγραφές του για τους κορυφαίους μουσικούς και άλλους καλλιτέχνες τους οποίους συναναστράφηκε: τους επίσης αρχιμουσικούς, συμμαθητές και φίλους του Κλάουντιο Αμπάντο και Ζούμπιν Μέτα - τον δεύτερο, μάλιστα, τον χαρακτηρίζει «αδελφή ψυχή» -, τον Οτο Κλέμπερερ, τον Πάμπλο Καζάλς, τον Πιερ Μπουλέζ, τους σκηνοθέτες Πατρίς Σερό και Χάινερ Μίλερ και πολλούς ακόμη.

Η μνήμη του Μητρόπουλου

Στο διάστημα 1957-1959 ο Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ έδινε συστηματικά πέντε-έξι συναυλίες στην Αμερική. Σε μια περίπτωση, το 1957, συνεργάστηκε με τον Δημήτρη Μητρόπουλο και τη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης. «Ο Μητρόπουλος είχε την πιο ισχυρή μνήμη που έχω συναντήσει σε άνθρωπο» γράφει. «Θυμάμαι τις πρόβες που έκανε για τον "Βόιτσεκ" του Μπεργκ στο Σάλτσμπουργκ το 1955, με τη Φιλαρμονική της Βιέννης. Πάντα έκανε πρόβες από μνήμης και ήξερε απ' έξω κάθε νότα αλλά και κάθε λέξη από το λιμπρέτο. Ηταν πραγματικά συγκλονιστικό».

Στη συνέχεια ο συγγραφέας αναφέρει μια ιστορία για τον Μητρόπουλο. Οταν ήταν μουσικός διευθυντής στη Μινεάπολη και έπρεπε να διευθύνει την παγκόσμια πρεμιέρα ενός καινούργιου 

αμερικανικού κομματιού, οι πάρτες της ορχήστρας δεν έφθασαν παρά μόνο την τελευταία ημέρα πριν από την πρώτη πρόβα, ενώ η παρτιτούρα του μαέστρου δεν έφθασε ποτέ. «Πήρε λοιπόν τις πάρτες της ορχήστρας στο σπίτι του και τις άπλωσε στο πάτωμα τηρώντας τις θέσεις της ορχήστρας. Μετά απομνημόνευσε όλο το κομμάτι σε μια νύχτα και την επομένη το έκανε πρόβα από μνήμης».

 Πηγή