Peter MARCEK
ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ ΔΑΓΚΛΗ
Αφορμή για τις παρακάτω σύντομες σκέψεις αποτελεί η καλοκαιρινή μουσική κυριαρχία σε χιλιάδες χιλιόμετρα παραλιών (beach bars) του είδους εκείνου της μουσικής που λαϊκά ονομάζεται «μπιτάκια». Η όποια αιτίαση στην παρακάτω διαφαινόμενη αρνητική κριτική ως «ντεμοντέ» έχει, εκτός των άλλων, να αντιμετωπίσει τουλάχιστον το γεγονός της σχεδόν καταναγκαστικής επιβολής αυτού του είδους μαζί με την παρατηρούμενη, συχνά ασυνείδητη, ανοχή του κόσμου.
Αν επιχειρήσουμε έναν συλλήβδην ορισμό του είδους αυτού, ανεξάρτητα από τις όποιες ενδο-διακρίσεις του, που δεν θεωρώ ότι έχουν εδώ ιδιαίτερη σημασία, το είδος αυτό αποτελεί θορυβοποιημένη μουσική με τον κρότο - ρυθμό να κυριαρχεί επί της νότας χαρακτηριζόμενος από έντονη βραχυ-περιοδικότητα. Μάλλον βασανιστικό, τουλάχιστον σε αρχική ακροαστική εμπειρία, το είδος αυτό φαίνεται να «συνηθίζεται» από τις τρυφερές ηλικίες, ιδιαίτερα όταν συμπλέκεται με άλλες συνυπάρχουσες ευχάριστες αισθήσεις και συναισθήματα (θάλασσα, διακοπές κ.λπ.), ενίοτε υποστηριζόμενες, βέβαια, και από το λανθάνον ερωτικό στοιχείο (σωματική έκφραση - χορός).
Δύο πρώτες παρατηρήσεις μιας περισσότερο «επιστημονικής» προσέγγισης είναι οι εξής:
Α. Παρά την κυρίως κοινωνικο-ανθρωπολογική μεγάλη ανεκτικότητα και προσαρμοστικότητα του ανθρώπου σε σχέση με άλλα είδη, θα πρέπει να αναφέρουμε εδώ την πιθανή δυσμενή επίδραση αυτού του «κροτοποιημένου» μουσικού ήχου στον οργανισμό, σε αναλογία με την ήδη υπάρχουσα στο επιστημονικό πεδίο της φυσιολογίας, της βιολογίας κ.λπ. πειραματική εμπειρία από την επίδραση σε άλλους οργανισμούς (π.χ. «καχεξία» των φυτών, βίαιη συμπεριφορική αλλαγή ανώτερων οργανισμών κ.ά.). Η επιστημονική έρευνα είναι εδώ εμβρυακή και ουσιαστικά ακόμα παρατηρησιακή.
Β. Από άλλη οπτική, λόγω της φύσης του μουσικού αυτού είδους, παρατηρούμε ότι η δυνατότητα σκέψης να παρακολουθήσει την όποια μουσικο-στιχουργική «αφήγηση” του τραγουδιού δυσκολεύεται δραματικά ή και ακυρώνεται, όταν αυτή, όπως συχνά παρατηρείται, είναι απούσα.
Επίσης, σε κάθε περίπτωση και βέβαια περισσότερο στην τελευταία, μπορούμε να ανιχνεύσουμε την ουσιαστική αδυναμία εμφάνισης εκείνης της δημιουργικής νοητικής - φαντασιακής ικανότητας για πλήρωση του αφηγηματικού κενού με δικό της περιεχόμενο (μνήμη - συναισθηματικοί συνειρμοί κ.λπ.), λόγω έντονου συνεχούς κατακερματισμού του όποιου καθαρά μελωδικού περιεχομένου που προκαλεί η υποβαστάζουσα αλλά κυρίαρχη και συνεχής κροτοποίηση. Έτσι μάλλον ακυρώνεται και κάθε ευνοϊκή - καταλυτική επιρροή του φυσικού και ψυχολογικού περιβάλλοντος της στιγμής (φύση - ξεγνοιασιά κ.ά.) για τέτοιες εσωτερικές διεργασίες.
Όμως πλέον ενδιαφέρουσα αναλυτική προσέγγιση, αναγωγική και γενικεύουσα, που διανοίγει και αποκαλύπτει βαθύτερες αιτίες, είναι η εξής:
Εμφανέστερα ίσως από κάθε νέο είδος ευρείας λαϊκής κατανάλωσης - διασκέδασης εδώ εκδηλώνεται πλέον καθαρά ως αποτέλεσμα η δρομολόγηση μιας βαθιάς αλλαγής στη δομή του «μουσικού αισθήματος” αλλά και στη σημασία της «μουσικής αρμονίας». Σημασιολογικά τουλάχιστον στο πεδίο αναφοράς της τελευταίας δύσκολα μπορεί να ενταχθεί το είδος αυτό. Με διάθεση βαθύτερης ανάλυσης μπορεί να οδηγηθεί κανείς στις θεμελιώδεις έννοιες του χρόνου και της διάκρισης σημαίνοντος - σημαινόμενου. Αν δεχθούμε ως βασικό αισθητικό κριτήριο ενός τραγουδιού την επίτευξη της πληρότητας του συνολικού χρόνου του μέσω του γίγνεσθαι και όχι του είναι, εδώ συμβαίνει μάλλον το αντίθετο.
Ο κροτοποιημένος ρυθμός, που δεν υποβαστάζει απλώς αλλά επικυριαρχεί στο όποιο μελωδικό στοιχείο, εκφράζει σειριακά πολυάριθμα παρόντα (-«είναι»). Επίσης, όπως κάθε κρότος ή θόρυβος υποδηλώνει ένα φυσικό (ή ανθρωπογενές) γεγονός, δηλαδή αποτελεί το σημαίνον και όχι το σημαινόμενο, έτσι και εδώ κυριαρχεί το σημαίνον. Απλό παράδειγμα από την κοινή εμπειρία αισθητοποίησης των παραπάνω είναι η περίπτωση κατά την οποία, λόγω σχετικής απομάκρυνσης από το σημείο εκπομπής της μουσικής, γρήγορα εξαφανίζεται το όποιο μουσικό - μελωδικό και αφηγηματικό συστατικό της, απομένοντας μόνον ο μονότονος κροτοποιημένος ρυθμός.
Τέλος κατά την… «πάγια αριστερότροπη» αναλυτική πορεία (που συχνά χαρακτηρίζεται υπερβολική ή και… «αριστερή γκρίνια» αλλά συνήθως αποδεικνύεται δικαιολογημένη, γιατί είναι εξηγητικά ολοκληρωμένη) γενικεύοντας και μεταφερόμενοι από το αισθητικό στο πολιτισμικό και στο ιδεολογικο-πολιτικό πεδίο ανάλυσης, μπορούμε επιγραμματικά να ανιχνεύσουμε τα αντίστοιχα πολιτισμικά και ιδεολογικοπολιτικά στοιχεία της εποχής, των οποίων το μουσικό αυτό είδος μαζί με άλλα καταναλωτικά προϊόντα αποτελεί ταυτόχρονα αντανάκλαση και παράγωγο.
Έτσι στο πεδίο της μουσικής, εμφανέστερα εδώ, αναγνωρίζουμε τα τρία χαρακτηριστικά που αποδεχόμαστε σήμερα ως τα τρία βασικά συστατικά του λεγόμενου «μεταμοντέρνου», δηλαδή τον ακρωτηριασμό ή την έλλειψη της αφήγησης, τον κατακερματισμό και την κυριαρχία του σημαίνοντος. Δύσκολα μπορεί κανείς να μη διακρίνει (και) εδώ «τον θρίαμβο τον αποτελέσματος επί της αιτίας, του στιγμιαίου επί του χρόνου ως βάθους, τον θρίαμβο της επιφάνειας και της καθαρής αντικειμενοποίησης επί του βάθους της επιθυμίας» (J. Baudrillard). Συνιστά την καθαρότερη ίσως, σήμερα, μουσικο-ηχητική αντανάκλαση και έκφραση των καταναγκαστικά επιβαλλόμενων φερόντων κυμάτων, που εκφράζουν συστημικά επιδιωκόμενες ατομικές και κοινωνικές συμπεριφορές και λειτουργίες.
Ο κατακερματισμός της μουσικής αρμονίας συνεκφράζει μαζί με άλλα φαινόμενα της εποχής μας την πολιτιστική πλευρά της επιδιωκόμενης «μεταμοντέρνας» κοινωνικής και οικονο-παραγωγικής δομής. Με εξηγητικά θεμελιακή την έννοια του χρόνου, εφόσον δεχθούμε ότι «Συγκεκριμένοι κοινωνικοί σχηματισμοί συνδέονται με συγκεκριμένη αίσθηση του (ατομικού και κοινωνικού) χρόνου» (G. Gurvitch) εδώ αντανακλάται και εκφράζεται η ιλλιγιώδης αύξηση του ρυθμού, η βία του ρυθμού, με τον οποίο το σημερινό άτομο οφείλει να διεκπεραιώνει τους παραγωγικούς και κοινωνικούς του ρόλους.
Κλείνοντας αυτή τη σύντομη κριτική ανάλυση με τη γνωστή… αριστερή «υπερβολή και καχυποψία», θα πρέπει και πάλι να τονίσουμε ότι «η ιδεολογική και πολιτική ηγεμονία σε οποιαδήποτε κοινωνία εξαρτάται από την ικανότητα έλεγχου του υλικού πλαισίου της προσωπικής και κοινωνικής εμπειρίας. Γι' αυτόν τον λόγο οι υλοποιήσεις και τα νοήματα που δίνονται στο χρήμα, τον χρόνο και τον χώρο έχουν μεγάλη σημασία για τη διατήρηση της πολιτικής εξουσίας» (D. Harvey)
Επιμύθιο:
«Στη χώρα που ανθούν στις αμμουδιές οι κόρες… και τα άστρα ξυπνούν και φέγγουν άναυδα τη νύχτα»1
...πρέπει να αλαργέψεις πολύ από αυτές τις ακρογιαλές που κατάκτησαν οι βάρβαροι ήχοι, για να μπορέσεις...
«να προφέρεις καθαρά τη λέξη θάλασσα, έτσι που να γυαλίζουν μέσα της όλα τα δελφίνια…»2
1. Α. Εμπειρίκος: «Το γάλα του αιγιαλού» (Ενδοχώρα)
2. Ο. Ελύτης: «Θάνατος και ανάστασις Κωνσταντίνου Παλαιολόγου» (Τα ετεροθαλή)
Πηγή
ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ ΔΑΓΚΛΗ
Αφορμή για τις παρακάτω σύντομες σκέψεις αποτελεί η καλοκαιρινή μουσική κυριαρχία σε χιλιάδες χιλιόμετρα παραλιών (beach bars) του είδους εκείνου της μουσικής που λαϊκά ονομάζεται «μπιτάκια». Η όποια αιτίαση στην παρακάτω διαφαινόμενη αρνητική κριτική ως «ντεμοντέ» έχει, εκτός των άλλων, να αντιμετωπίσει τουλάχιστον το γεγονός της σχεδόν καταναγκαστικής επιβολής αυτού του είδους μαζί με την παρατηρούμενη, συχνά ασυνείδητη, ανοχή του κόσμου.
Αν επιχειρήσουμε έναν συλλήβδην ορισμό του είδους αυτού, ανεξάρτητα από τις όποιες ενδο-διακρίσεις του, που δεν θεωρώ ότι έχουν εδώ ιδιαίτερη σημασία, το είδος αυτό αποτελεί θορυβοποιημένη μουσική με τον κρότο - ρυθμό να κυριαρχεί επί της νότας χαρακτηριζόμενος από έντονη βραχυ-περιοδικότητα. Μάλλον βασανιστικό, τουλάχιστον σε αρχική ακροαστική εμπειρία, το είδος αυτό φαίνεται να «συνηθίζεται» από τις τρυφερές ηλικίες, ιδιαίτερα όταν συμπλέκεται με άλλες συνυπάρχουσες ευχάριστες αισθήσεις και συναισθήματα (θάλασσα, διακοπές κ.λπ.), ενίοτε υποστηριζόμενες, βέβαια, και από το λανθάνον ερωτικό στοιχείο (σωματική έκφραση - χορός).
Δύο πρώτες παρατηρήσεις μιας περισσότερο «επιστημονικής» προσέγγισης είναι οι εξής:
Α. Παρά την κυρίως κοινωνικο-ανθρωπολογική μεγάλη ανεκτικότητα και προσαρμοστικότητα του ανθρώπου σε σχέση με άλλα είδη, θα πρέπει να αναφέρουμε εδώ την πιθανή δυσμενή επίδραση αυτού του «κροτοποιημένου» μουσικού ήχου στον οργανισμό, σε αναλογία με την ήδη υπάρχουσα στο επιστημονικό πεδίο της φυσιολογίας, της βιολογίας κ.λπ. πειραματική εμπειρία από την επίδραση σε άλλους οργανισμούς (π.χ. «καχεξία» των φυτών, βίαιη συμπεριφορική αλλαγή ανώτερων οργανισμών κ.ά.). Η επιστημονική έρευνα είναι εδώ εμβρυακή και ουσιαστικά ακόμα παρατηρησιακή.
Β. Από άλλη οπτική, λόγω της φύσης του μουσικού αυτού είδους, παρατηρούμε ότι η δυνατότητα σκέψης να παρακολουθήσει την όποια μουσικο-στιχουργική «αφήγηση” του τραγουδιού δυσκολεύεται δραματικά ή και ακυρώνεται, όταν αυτή, όπως συχνά παρατηρείται, είναι απούσα.
Επίσης, σε κάθε περίπτωση και βέβαια περισσότερο στην τελευταία, μπορούμε να ανιχνεύσουμε την ουσιαστική αδυναμία εμφάνισης εκείνης της δημιουργικής νοητικής - φαντασιακής ικανότητας για πλήρωση του αφηγηματικού κενού με δικό της περιεχόμενο (μνήμη - συναισθηματικοί συνειρμοί κ.λπ.), λόγω έντονου συνεχούς κατακερματισμού του όποιου καθαρά μελωδικού περιεχομένου που προκαλεί η υποβαστάζουσα αλλά κυρίαρχη και συνεχής κροτοποίηση. Έτσι μάλλον ακυρώνεται και κάθε ευνοϊκή - καταλυτική επιρροή του φυσικού και ψυχολογικού περιβάλλοντος της στιγμής (φύση - ξεγνοιασιά κ.ά.) για τέτοιες εσωτερικές διεργασίες.
Όμως πλέον ενδιαφέρουσα αναλυτική προσέγγιση, αναγωγική και γενικεύουσα, που διανοίγει και αποκαλύπτει βαθύτερες αιτίες, είναι η εξής:
Εμφανέστερα ίσως από κάθε νέο είδος ευρείας λαϊκής κατανάλωσης - διασκέδασης εδώ εκδηλώνεται πλέον καθαρά ως αποτέλεσμα η δρομολόγηση μιας βαθιάς αλλαγής στη δομή του «μουσικού αισθήματος” αλλά και στη σημασία της «μουσικής αρμονίας». Σημασιολογικά τουλάχιστον στο πεδίο αναφοράς της τελευταίας δύσκολα μπορεί να ενταχθεί το είδος αυτό. Με διάθεση βαθύτερης ανάλυσης μπορεί να οδηγηθεί κανείς στις θεμελιώδεις έννοιες του χρόνου και της διάκρισης σημαίνοντος - σημαινόμενου. Αν δεχθούμε ως βασικό αισθητικό κριτήριο ενός τραγουδιού την επίτευξη της πληρότητας του συνολικού χρόνου του μέσω του γίγνεσθαι και όχι του είναι, εδώ συμβαίνει μάλλον το αντίθετο.
Ο κροτοποιημένος ρυθμός, που δεν υποβαστάζει απλώς αλλά επικυριαρχεί στο όποιο μελωδικό στοιχείο, εκφράζει σειριακά πολυάριθμα παρόντα (-«είναι»). Επίσης, όπως κάθε κρότος ή θόρυβος υποδηλώνει ένα φυσικό (ή ανθρωπογενές) γεγονός, δηλαδή αποτελεί το σημαίνον και όχι το σημαινόμενο, έτσι και εδώ κυριαρχεί το σημαίνον. Απλό παράδειγμα από την κοινή εμπειρία αισθητοποίησης των παραπάνω είναι η περίπτωση κατά την οποία, λόγω σχετικής απομάκρυνσης από το σημείο εκπομπής της μουσικής, γρήγορα εξαφανίζεται το όποιο μουσικό - μελωδικό και αφηγηματικό συστατικό της, απομένοντας μόνον ο μονότονος κροτοποιημένος ρυθμός.
Τέλος κατά την… «πάγια αριστερότροπη» αναλυτική πορεία (που συχνά χαρακτηρίζεται υπερβολική ή και… «αριστερή γκρίνια» αλλά συνήθως αποδεικνύεται δικαιολογημένη, γιατί είναι εξηγητικά ολοκληρωμένη) γενικεύοντας και μεταφερόμενοι από το αισθητικό στο πολιτισμικό και στο ιδεολογικο-πολιτικό πεδίο ανάλυσης, μπορούμε επιγραμματικά να ανιχνεύσουμε τα αντίστοιχα πολιτισμικά και ιδεολογικοπολιτικά στοιχεία της εποχής, των οποίων το μουσικό αυτό είδος μαζί με άλλα καταναλωτικά προϊόντα αποτελεί ταυτόχρονα αντανάκλαση και παράγωγο.
Έτσι στο πεδίο της μουσικής, εμφανέστερα εδώ, αναγνωρίζουμε τα τρία χαρακτηριστικά που αποδεχόμαστε σήμερα ως τα τρία βασικά συστατικά του λεγόμενου «μεταμοντέρνου», δηλαδή τον ακρωτηριασμό ή την έλλειψη της αφήγησης, τον κατακερματισμό και την κυριαρχία του σημαίνοντος. Δύσκολα μπορεί κανείς να μη διακρίνει (και) εδώ «τον θρίαμβο τον αποτελέσματος επί της αιτίας, του στιγμιαίου επί του χρόνου ως βάθους, τον θρίαμβο της επιφάνειας και της καθαρής αντικειμενοποίησης επί του βάθους της επιθυμίας» (J. Baudrillard). Συνιστά την καθαρότερη ίσως, σήμερα, μουσικο-ηχητική αντανάκλαση και έκφραση των καταναγκαστικά επιβαλλόμενων φερόντων κυμάτων, που εκφράζουν συστημικά επιδιωκόμενες ατομικές και κοινωνικές συμπεριφορές και λειτουργίες.
Ο κατακερματισμός της μουσικής αρμονίας συνεκφράζει μαζί με άλλα φαινόμενα της εποχής μας την πολιτιστική πλευρά της επιδιωκόμενης «μεταμοντέρνας» κοινωνικής και οικονο-παραγωγικής δομής. Με εξηγητικά θεμελιακή την έννοια του χρόνου, εφόσον δεχθούμε ότι «Συγκεκριμένοι κοινωνικοί σχηματισμοί συνδέονται με συγκεκριμένη αίσθηση του (ατομικού και κοινωνικού) χρόνου» (G. Gurvitch) εδώ αντανακλάται και εκφράζεται η ιλλιγιώδης αύξηση του ρυθμού, η βία του ρυθμού, με τον οποίο το σημερινό άτομο οφείλει να διεκπεραιώνει τους παραγωγικούς και κοινωνικούς του ρόλους.
Κλείνοντας αυτή τη σύντομη κριτική ανάλυση με τη γνωστή… αριστερή «υπερβολή και καχυποψία», θα πρέπει και πάλι να τονίσουμε ότι «η ιδεολογική και πολιτική ηγεμονία σε οποιαδήποτε κοινωνία εξαρτάται από την ικανότητα έλεγχου του υλικού πλαισίου της προσωπικής και κοινωνικής εμπειρίας. Γι' αυτόν τον λόγο οι υλοποιήσεις και τα νοήματα που δίνονται στο χρήμα, τον χρόνο και τον χώρο έχουν μεγάλη σημασία για τη διατήρηση της πολιτικής εξουσίας» (D. Harvey)
Επιμύθιο:
«Στη χώρα που ανθούν στις αμμουδιές οι κόρες… και τα άστρα ξυπνούν και φέγγουν άναυδα τη νύχτα»1
...πρέπει να αλαργέψεις πολύ από αυτές τις ακρογιαλές που κατάκτησαν οι βάρβαροι ήχοι, για να μπορέσεις...
«να προφέρεις καθαρά τη λέξη θάλασσα, έτσι που να γυαλίζουν μέσα της όλα τα δελφίνια…»2
1. Α. Εμπειρίκος: «Το γάλα του αιγιαλού» (Ενδοχώρα)
2. Ο. Ελύτης: «Θάνατος και ανάστασις Κωνσταντίνου Παλαιολόγου» (Τα ετεροθαλή)
Πηγή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου