"Σπάνιο ηχητικό τεκμήριο'

Του ΓΙΩΡΓΟΥ Ε. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

«Λύρες του Σαμμακοβιού»

(ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ)

Το «Κέντρο Ερεύνης και Προβολής της Εθνικής Μουσικής» -Μουσικό Λαογραφικό και Φιλολογικό Αρχείο Σίμωνος και Αγγελικής Καρά- δημοσίευσε ένα μέρος από το σπάνιο και ανέκδοτο υλικό του: 23 από τα τραγούδια και τους σκοπούς που ηχογράφησε ο Σίμων Καράς το 1958 και το 1964 στην Κομοτηνή, όπως τα απέδωσαν δύο κορυφαίοι λυράρηδες από την ανατολική Θράκη, ο Χαράλαμπος Μενίδης (1884-1966) και ο Γιώργης Γκορές.
Το Σαμμακόβι ή Σαμμάκοβο από την εποχή που εμφανίζεται (στα τέλη του 15ου αιώνα) ήταν ένα σημαντικό, πλούσιο κεφαλοχώρι, εξαιτίας των μεταλλείων σιδήρου που υπήρχαν εκεί. Περί το 1650 βρισκόταν σε μεγάλη ακμή. Εμποροι έφθαναν με καραβάνια από μακρινές αποστάσεις. Ερχονταν να φορτώσουν το περίφημο «Σαμμακόβ δεμιρί» (σαμμακοβίτικο σίδερο). Η τουρκική κυβέρνηση αγόραζε μεγάλες ποσότητες σιδήρου. Οι Σαμμακοβίτες έτσι απέκτησαν μια ξεχωριστή θέση στο τουρκικό κράτος. Ιδιαιτέρως οι ιδιοκτήτες σιδηρωρυχείων είχαν σπουδαία προνόμια. Ωστόσο, καταπίεζαν τους εργάτες, με αποτέλεσμα να γίνονται εξεγέρσεις, πράγμα που προκάλεσε την επέμβαση του κράτους, που ανέλαβε τη διοίκηση των ορυχείων.

Η παρακμή δεν άργησε, ως αποτέλεσμα της κακοδιοίκησης. Κατά τον Α' Βαλκανικό Πόλεμο οι Βούλγαροι καταλαμβάνουν το Σαμμάκοβο. Το 1913 φεύγουν οι Βούλγαροι κι έρχονται οι Τούρκοι. Το 1914, με το ξέσπασμα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, Γερμανοί σύμβουλοι προτείνουν στη νεοτουρκική κυβέρνηση να εξοντώσει τα αλλοεθνή στοιχεία της επικράτειας. Τον Σεπτέμβριο του 1915 οι κάτοικοι της περιοχής εκδιώκονται από τις εστίες τους κι αμέσως αρχίζει η διανομή των περιουσιών τους. Οι Σαμμακοβίτες παίρνουν το δρόμο της εξορίας.
Η μουσική του Σαμμακοβιού ανήκει στη θρακική παράδοση, χωρίς να λείπουν οι επιρροές από τα αστικά κέντρα (Κωνσταντινούπολη και Μικρά Ασία). Από πλευράς μουσικού ιδιώματος το Σαμμακόβι ανήκει στην ομάδα των χωριών της ανατολικής Στράντζας, με πιο γνωστό εκπρόσωπο το Κωστή, το χωριό των αναστενάρηδων, με την έντονη μέχρι σήμερα παράδοση της λύρας. Αυτό το όργανο διαμόρφωσε το σαμμακοβιανό μουσικό ιδίωμα όσον αφορά τόσο την έκταση όσο και το ύφος των μελωδιών.
Η σαμμακοβιανή σχολή της λύρας είχε μέχρι τη δεκαετία του '60 αρκετούς εκπροσώπους. Από αυτούς, γνωστός έγινε πρώτος ο γεννημένος γύρω στό 1890 Δημήτριος Φτουχος, χάρη στην έκδοση του Μουσικού Λαογραφικού Αρχείου «Σκοποί και τραγούδια από το Σαμμακόβι Θράκης», με ηχογραφήσεις της Μέλπως Μερλιέ του 1930. Με την παρούσα έκδοση γνωρίζουμε ακόμα δύο λυράρηδες, τον Χαράλαμπο Μενίδη (1884-1966) και τον Γιώργη Γκορέ (1883-1970).
Η έκδοση περιλαμβάνει πλούσιο φωτογραφικό υλικό από το αρχείο του ΚΕΠΕΜ, καθώς και δύο γλαφυρές διηγήσεις της Αγγελικής Καρά, πολύτιμες εμπειρίες της από τις καταγραφές αυτές. Ακόμη, κείμενα με ιστορικά στοιχεία για τη Θράκη και το Σαμμακόβι, πληροφορίες για το γλωσσικό ιδίωμα της περιοχής, εκτενή σχόλια για τα ήθη και έθιμα, τη μουσική και τη λύρα των Σαμμακοβιανών, καθώς και ανέκδοτες καταγραφές για το χορό και τη φορεσιά του Σαμμακοβιού, που υπογράφουν ο Κωνσταντίνος Χατζόπουλος και η Πηνελόπη Καμπάκη-Βουγιουκλή, καθηγητές του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, η Αγγελική Γιαννακίδου, διευθύντρια του Εθνολογικού Μουσείου Θράκης, οι Αγγελος Νικολαΐδης, Γεώργιος Καλαβρινός και Αλέξιος Παρτινούδης, ερευνητές της μουσικοχορευτικής παράδοσης της Θράκης, καθώς και ο δήμαρχος του Νέου Σιδηροχωρίου, Κωνσταντίνος Βαρβάτος.
Πηγή: ελευθεροτυπία